چهره گفتمان ساز، سکاندار میراث

صالحی امیری از جمله مهره های کلیدی دولت حسن روحانی نیز به شمار می رفت که در سال92 به عنوان وزیر ورزش و جوانان به مجلس معرفی شد اما نتوانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد اما وی در دولت دوم و پس از برکناری علی جنتی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد دوباره به عنوان وزیر ارشاد به مجلس معرفی شد که در نهایت توانست وزیر ارشاد شود.

تأثیرگذاری صالحی امیری اما در پشت پرده دولت روحانی و جایی بود که وی تئوریسیون فرهنگی حلقه نیاوران بود که از نظر فکری دولت حسن روحانی را حمایت می کرد.وی همچنین یکی از اعضای کلیدی کارگروهی بود که وزرای دولت حسن روحانی را انتخاب می کردند.

از حلقه کیان تا حلقه نیاوران

اعضای حلقه کیان در اواخر دهه60 و اویل دهه70 اگرچه تماماً دارای یک گرایش خاص نبودند، اما عمدتاً خود را به روشنفکری دینی و جناح چپ جمهوری اسلامی منتسب می‌دانستند. پایگاه اصلی انتشار آثار این گروه ابتدا در کیهان فرهنگی و سپس در کیان بود. با ظهور جنبش دوم خرداد، حلقه کیان سیاسی‌تر و گسترده‌تر شد به‌طوری که تعداد افراد منتسب به آن به بیش از ۱۰۰۰ نفر رسید. از نشریاتی مانند جامعه، صبح امروز و راه نو به عنوان نشریات خارج‌شده از دل این حلقه نام می‌برند.افراد حلقه کیان در آغاز تماماً دارای یک گرایش خاص نبودند برخی از آنها همچون حجاریان، علوی تبار، گنجی و باقی در دوره‌‌های معینی مربوط و وابسته به نهادهای جمهوری اسلامی نبودند. از نظر فکری گرایش اصلی این افراد چپ گرایی بود و نقش آنها در تسخیر سفارت آمریکا بیشتر از دیگران بود. اعضای حلقه کیان که ترکیبی از لیبرال ها و چپگرایان بودند هر هفته چهارشنبه‌ها در منزل یکی از اعضا دور هم جمع شده و به بحث های معرفت شناختی و فلسفی می‌پرداختند.

درواقع چپ‌های اسلامی آن زمان توسعه سیاسی را مبنای کار قرار داده بودند و ریشه‌های فکری خود را برپایه نظریات دکتر حسین بشیریه بنیان نهادند. بعدها هم از این مجموعه حلقه کیانی شکل گرفت که در سال 74 در اعتراض به تهدید شدن عبدالکریم سروش نامه‌ای به اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت نوشتند و اعلام مخالفت خود با جریان حاکم ریاست جمهوری را علنی‌تر کردند. در همین حلقه بذر گفتمان اصلاحات شکل داده شد.

نطفه دوم خرداد، در مرکز تحقیقات استراتژیک بسته شد آنجا که «سعید حجاریان، مصطفی تاج‌زاده، عباس عبدی، بهزاد نبوی، محسن آرمین و همفکرانشان» آن را اداره می‌کردند و روزنامه سلام نماد بیرونی تفکرات آنها شده بود و رئیس آن یعنی موسوی خوئینی‌ها نماد مخالفت با وضع موجود و اکبر هاشمی رفسنجانی نام گرفت.

مخالفین اما همزمان با انتقال حلقه کیانی‌ها، سنگر قبلی را فتح کرده بودند و حسن روحانی با حمایت اکبر هاشمی رفسنجانی از سال 1371 شروع به تغییر شاکله مرکز تحقیقات استراتژیک کرد.

«محمد نهاوندیان، محمود واعظی، نوبخت، حسین موسویان، مرتضی بانک، علی ربیعی و صالحی امیری» کسانی بودند که جا پای چپ‌ها می‌گذاشتند و نظریات محمود سریع‌القلم جایگزین تئوری‌های حسین بشیریه» می‌شد.سریع القلمی که ارتباط نزدیکی با حسن روحانی داشت.

در واقع آمدن روحانی به جای خوئینی‌ها نه تغییر یک فرد که تغییر یک گفتمان بود که در یکی سیاست اولویت بود و در دیگری اقتصاد و تقدم و تاخر این دو یک فاصله 180 درجه‌ای را نشان می‌داد. گویی «تکنوکرات‌ها جایگزین چپ‌های اسلامی» شده بودند و برای خود دورنمایی روشن را متصور بودند. دورنمایی که در سال 92 به ثمر نشست و پس از 76 نام دومین رئیس‌جمهور هم از این مرکز سر بیرون آورد. صالحی امیری در این زمینه نقش مهمی داشت و به عنوان یکی اعضای کلیدی این حلقه به شمار می رفت.

صالحی امیری یا برادر فلاح در وزارت اطلاعات

رضا صالحی امیری با نام مستعار «برادر فلاح» معاون ویژه وزارت اطلاعات در دهه های ۶۰ و ۷۰ خورشیدی بود. صالحی امیری در سال‌های بعد در مشاغلی همچون رئیس کمیته اجتماعی شورای عالی امنیت ملی، عضو هیأت رئیسه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، معاون بررسی‌های استراتژیک، عضو هیأت امنای مؤسسه مطالعات راهبردی، مشاور رئیس‌جمهور در دولت سید محمد خاتمی و...فعالیت کرد. وی در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری معاون فرهنگی ستاد حسن روحانی بود و نماینده فرهنگی او در بحث‌ها و مناظرات انتخاباتی محسوب می‌شد و به تبیین نگرش‌های روحانی در زمینه فرهنگ می‌پرداخت. برخی بر این عقیده بودند که صالحی امیری از ابتدای کار و قبل از اعلام کاندیداتوری روحانی برای انتخابات یازدهم

ریاست جمهوری به عنوان یکی از یاران نزدیک وی درآمدن روحانی به صحنه انتخابات نقش ویژه‌ای ایفا کرده بود. بعد از اعلام کاندیداتوری حسن روحانی در انتخابات یازدهم ریاست جمهوری، صالحی امیری به عنوان معاون فرهنگی ستاد وی منصوب شد و با حضور در برنامه زنده ثریا که در تاریخ ۸ خرداد ماه سال ۱۳۹۲ از رسانه ملی پخش شد، به نمایندگی از حسن روحانی، در حضور سه تن از نمایندگان دیگر کاندیداها، به تشریح برنامه‌های دولت تدبیر و امید در خصوص نظام آموزش و پرورش و همچنین نظام آموزش عالی پرداخت.

ناکام در ورود به کابینه اول روحانی

پس از این که سلطانی فر، وزیر پیشنهادی روحانی برای تصدی وزارت ورزش نتوانست رأی اعتماد نمایندگان مجلس را کسب نماید؛ در ۲۶ مرداد ۱۳۹۲، روحانی طی حکمی سید رضا صالحی امیری را به عنوان سرپرست وزارت ورزش و جوانان منصوب کرد. شامگاه شنبه ۲۷ مهر ۱۳۹۲ بود که روحانی طی نامه‌ای به علی لاریجانی رئیس مجلس نهم، سه وزیر پیشنهادی علوم، ورزش و آموزش و پرورش را به مجلس معرفی کرد. در جلسه علنی مجلس که در تاریخ ۵ آبان ۹۲ به منظور بررسی صلاحیت سه وزیر باقی‌مانده از کابینه یازدهم تشکیل شده بود بعد از استماع نظرات موافقان و مخالفان و نیز دفاعیات وزرای پیشنهادی، نمایندگان مجلس نهم به رضا صالحی امیری وزیر پیشنهادی دولت برای تصدی وزارت ورزش و امور جوانان رأی اعتماد ندادند و صالحی امیری از مجموع ۲۶۱ رأی مأخوذه نمایندگان، با ۱۰۷ رأی موافق و ۱۴۱ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع موفق نشد رأی اعتماد مجلس را به دست آورد و از راهیابی به کابینه یازدهم بازماند.با این وجود سیدرضا صالحی امیری پس از کناره گیری علی جنتی در ۲ آبان ۱۳۹۵ طی نامه‌ای به رئیس مجلس از سوی رئیس‌جمهوری به عنوان وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت کسب رای اعتماد از مجلس شورای اسلامی معرفی شد. در جلسه رای اعتماد مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۱ آبان ماه سال ۱۳۹۵ رضا صالحی امیری توانست با ۱۸۰ رای موافق، ۸۹ رای مخالف و ۶ رای ممتنع به سمت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شود.

ارسال نامه برای پخش ربنای شجریان

چند روز پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم و اعلام پیروزی مجدد حسن روحانی، صالحی امیری به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه نشست کابینه نامه ای را به عبدالعلی علی عسکری، رئیس وقت صدا و سیما داد و در آن خواستار پخش مناجات ربّنای محمدرضا شجریان در ایام ماه مبارک رمضان شد. قبلاً حسن روحانی در اولین مناظره انتخاباتی همان سال، به عدم پخش مناجات مزبور در تلویزیون اعتراض کرده بود.

پخش شبنامه علیه صالحی امیری در صحن علنی مجلس

جلسه بررسی صلاحیت صالحی امیری برای وزارت گردشگری پرحاشیه ترین جلسه مجلس بود. جایی که مالک شریعتی، نماینده منتسب به جبهه پایداری بدون اجازه هیأت رئیسه اقدام به پخش شبنامه علیه وزیر پیشنهادی پزشکیان کرد. توزیع شبنامه علیه صالحی امیری توسط برخی نمایندگان مجلس با واکنش تند قالیباف مواجه شد و رئیس مجلس این اتفاق را خلاف قانون دانست. قالیباف ابتدا اسم مالک شریعتی از یاران سعید جلیلی در مجلس به عنوان عامل پخش شبنامه را نیاورد اما وقتی خود این نماینده مجلس صدایش درآمد، قالیباف اسم مالک شریعتی از عناصر نزدیک به سعید جلیلی را پشت تریبون آورد. صالحی امیری همچنین در جلسه دفاع از خود از عذرخواهی امتناع کرد و خطاب به نمایندگان گفت: «من عذرخواهی نمی‌کنم؛ چیزی را که نگفته ام از من می‌خواهید عذرخواهی کنم؟ من به جرم نکرده اعتراف نمی کنم.دروغ گفتید که من بازداشت شده ام؛ من یک روز بازداشت نشده ام.مرا نهادهای امنیتی تائید کردند. مقامات سپاه هم تائید کردند، چون هیچگونه اتهامی متوجه من نبود.هم وزیر اطلاعات و هم نهاد سپاه گفتند صلاحیت من را تائید کردند؛ وزیر اطلاعات اینجا نشسته می‌گوید تائید کردیم دوستی کنارش نشسته می‌گوید نه. اظهاراتی که با واکنش های مثبتی در بین افکار عمومی جامعه نیز مواجه شد.در نهایت نیز صالحی امیری با168 رأی به عنوان وزیر گردشگری دولت چهاردهم انتخاب شد.

چالش های پیش روی صالحی امیری در وزارت گردشگری

سازمانی که از سال ۱۳۸۵ با ادغام چند سازمان و زیرمجموعه وزارتخانه‌های مختلف تشکیل شده بود، در دولت دوازدهم و در سال ۱۳۹۸ به وزارتخانه تبدیل شد. علی‌اصغر مونسان که تا پیش از تشکیل این وزارتخانه، آخرین رئیس سازمان میراث فرهنگی بود، لقب نخستین وزیر را نیز به خود گرفت و تا سال ۱۴۰۰ این مسئولیت را بر عهده داشت. او با آغاز به کار دولت سیزدهم جای خود را به سیدعزت‌الله ضرغامی داد. حالا که او با پایان زودهنگام دولت پیشین باید سکان هدایت وزارتخانه میراث فرهنگی را به صالحی امیری بسپارد با مشکلات زیادی مواجه است.

در حوزه صنایع‌دستی و حتی محصولی ایرانی که شهرت جهانی دارد، یعنی فرش اوضاع خوب نیست. محصولاتی که می‌توانند هم نماد فرهنگی ایران باشند و هم درآمد ارزی نصیب کشور کنند، این روزها بازار داخلی و خارجی مناسبی ندارد. بخشی از مساله به چالش‌های اقتصادی و درآمد مردم در داخل و بخشی نیز به تحریم‌های بین‌المللی بازمی‌گردد. همزمان بی‌توجهی به نیازهای بازار و نوآوری در طراحی و تولید محصولات، باعث کاهش تقاضا و رقابت‌پذیری این صنعت شده است. همچنین تولیدکنندگان صنایع‌دستی در بسیاری از استان‌ها با مشکل بسته‌بندی مواجه هستند که این موضوع گاه منجر به عدم استقبال خریداران می‌شود.

کمبود آگاهی عمومی و ناآگاهی مردم و مسئولان نسبت به اهمیت میراث فرهنگی و ضرورت حفاظت از آنها، یکی دیگر از چالش‌های اصلی این حوزه محسوب می‌شود. کشور با کمبود بودجه برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی خود مواجه است. از سوی دیگر تخریب و تغییر کاربری آثار تاریخی نیز شرایط را سخت‌تر کرده است و برخی از آثار تاریخی نیز به دلیل توسعه شهری و نبود نظارت کافی، تخریب می‌شوند یا تغییر کاربری می‌دهند.

تحریم‌های بین‌المللی در حوزه تکنولوژی، حمل‌ونقل و مراودات همچنین توصیه‌ وزارت خارجه بسیاری از کشورهای غربی و برخی کشورهای آسیایی به سفر نکردن به ایران از دیگر چالش‌های این حوزه است. به اضافه اینکه ضعف آموزش و خروج نیروی انسانی متخصص صنعت گردشگری در سال‌هایی که بحران‌های متعدد اجتماعی و سیاسی و بهداشتی دامن‌گیر صنعت گردشگری بوده، تصویر بین‌المللی مخدوش شده از چالش‌های جدی حوزه گردشگری است. خارج شدن سفر از سبد خانوارها به دلیل مشکلات اقتصادی مردم و تعطیلی یا غیراقتصادی بودن بوم‌گردی‌ها به دلیل فقدان گردشگران ورودی و کاهش اقامت گردشگران داخلی در اقامتگاه‌های مجاز از دیگر چالش‌های جدی وزیر انتخابی خواهد بود. همچنین مهاجرت راهنمایان گردشگری، جایگاه و رتبه پایین ایران در بازارهای بین‌المللی سفر و بودجه ناچیز تبلیغات گردشگری از دیگر چالش‌های این حوزه در سطح ملی به ‌شمار می‌آید.

در نگاهی کلی کمبود بودجه، کاهش چشمگیر آمار گردشگران داخلی و خارجی و نبود زیرساخت‌های لازم و متناسب با ظرفیت‌ها، سوداگری‌ها، طرح‌های غیرکارشناسی و کاوش‌های غیرقانونی که در حوزه میراث فرهنگی رواج دارد و روند طولانی و پرپیچ‌وخم دریافت مجوزهای گردشگری از چالش‌های مهمی است که در سطح ملی و استانی پیش‌روی این وزارتخانه قرار دارد. در عین حال، سرمایه‌گذاری‌هایی نیز برای ساخت تاسیسات گردشگری در استان‌های مختلف انجام شده که سرمایه‌گذاران توجیهات اقتصادی و ظرفیت گردشگری منطقه را در نظر نگرفته‌اند یا شرایط در طول اجرای پروژه تغییر کرده است و در نتیجه، اکنون با بحران درآمد مواجه‌اند. با این اوصاف صالحی امیری گام در مسیر سختی گذاشته است.

نطفه دوم خرداد، در مرکز تحقیقات استراتژیک بسته شد آنجا که «سعید حجاریان، مصطفی تاج‌زاده، عباس عبدی، بهزاد نبوی، محسن آرمین و همفکرانشان» آن را اداره می‌کردند و روزنامه سلام نماد بیرونی تفکرات آنها شده بود و رئیس آن یعنی موسوی خوئینی‌ها نماد مخالفت با وضع موجود و اکبر هاشمی رفسنجانی نام گرفت.