نگاهی به اخبار ناگوار محیط زیستی در کشور
در محاصره بی آبی، خشکسالی و فرونشست
آرمان ملی: وضعیت منابع آبی بسیاری از استان های ایران بحرانی است و سطح آب های زیرزمینی به شکل ملموسی پایین رفته است؛ ۷۰ درصد تالابهای کشور دچار خشکیدگی دائمی یا فصلی شدهاند و ایران مرکزی با فرونشست روبهرو است و چنانچه الگوی مصرف کشاورزی اصلاح نشود، کشور با تنش آبی، فرونشست و تخلیه آبخوانها روبهرو خواهد شد.
همچنین تنش آبی منجر به مهاجرتهای گسترده درون سرزمینی میشود؛ این ها اخباری هستند که درست است تنها در یک روز منتشر شده و حکایت از وضعیت بحرانی در محیط زیست کشور دارد اما ریشه در بحرانی عظیم تر و فراخ تر دارد که از مسیر نادیده انگاشتن اهمیت محیط زیست در سال های طولانی مسئولیت مدیران متنوع به بار نشسته است.
در تمام این سال ها کویی برخی مسئولان ضرورت نوسازی و به روزرسانی سیستم آبیاری کشاورزی را درک نکردند تا مهم ترین حجم هدررفت آب در ایران به زمین های کشاورزی اختصاص پیدا کند و از سوی دیگر زمینه های خالی کردن سفره های آب زیرزمینی را فراهم کردند تا از این سو زمینه های فرونشست و سایر بحران های زیست محیطی مهیاتر شود و تالاب ها و دریاچه ها ما جملگی خشک و مامنی برای بروز گرد و خاک و ریزگرد شوند.
این گزارش از این یک روز محیط زیست ایران می توان به عنوان الگویی برای نشان دادن یک بحران با ریشه های قوی، بودجه های کم و بی توجهی مسئولان باشد.
کشاورزی در ایران باید اصلاح شود
رئیس گروه آبزمینشناسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور با بیان اینکه ایران مرکزی با فرونشست روبهرو است، تاکید کرده که اگر الگوی مصرف کشاورزی، اصلاح و حفر چاههای عمیق ممنوع نشود، کشور با تنش آبی، فرونشست و تخلیه آبخوانها روبهرو خواهد شد که میتواند منجر به مهاجرتهای گسترده درون سرزمینی شود. ایمان انتظامسلطانی در گفت وگویی که با ایسنا داشته، توضیح داده که وقتی در دشتی آبهای زیرزمینی از بین برود، دیگر امکان سکونت خصوصا در بخشهای خشک و بدون رودخانههای دائمی برای انسانها فراهم نیست و کمکم مهاجرت شکل میگیرد و باید گفت بسیاری از بخشهای ایران مرکزی براثر تغذیه نشدن آبخوانها و فرونشست، پتانسیل مخازن آبهای زیر زمینی خود را بهنحو قابلتوجهی از دست دادهاند.
به گفته او در سرزمین خشکی مثل ایران که از قدیم ایرانیان به زندگی با شرایط کمآبی عادت داشتهاند، آب مساله حیاتی است و بسیاری از دشتهای ایران مثل دشت قزوین برای کشاورزی بیش از ۹۰ درصد به آبهای زیرزمینی وابسته هستند.
رئیس گروه آبزمینشناسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، تاکید کرده که اولویت کشاورزی باید در مناطقی باشد که منابع آب سطحی را مانند شمال و خوزستان دارا هستند که آن نیز باید با بالا بردن بازدهی آب در کشاورزی همراه باشد.
او با بیان اینکه نمیتوان برای کشاورزی در بلندمدت به منابع آب زیرزمینی وابسته باشیم، به این نکته مهم اشاره کرده که کشاورزی باید بر اساس الگوی کشت و در دسترس بودن آب اصلاح شود و در ایران برای تولید هر کیلوگرم محصولات کشاورزی، تقریبا بیش از دو برابر کشورهای دیگر آب برداشت میکنیم. انتظامسلطانی با اشاره به اینکه فرونشست گسترده در ایران بین سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۹ شکل گرفت، تصریح کرده است که ما کم و بیش تاثیرات فرونشست روی ساختمانها را میبینیم و شکافها در برخی زیرساختها همچون راهآهن و جاده، عمر مفید آنها را کاسته است.
اما بر خلاف عقیده عمومی این امر خطر اصلی برای کشور نیست، خطر اساسی این است که آبخوانها بخشی از ظرفیت مخازن خود را از دست بدهند و تراکم حاصل از فرونشست امکان تغذیه بخشهای عمیقتر آبخوان را مختل کند که اگر همین روند در برخی مناطق ایران مرکزی مثل اصفهان، شیراز، کرمان و یزد ادامه پیدا کند، شاهد وضعیت اسفباری در آینده برای وضعیت جمعیتی خواهیم بود.
رئیس گروه آبزمینشناسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه ایران از قدیم کشور خشکی بوده و چرا قناتها در ایران ابداع شدند و توسعه پیدا کردند؟ خاطرنشان کرد: برای اینکه ایرانیها میدانستند کمبود آب دارند و به وسیله قناتها، آب را از قسمتهای کوهستانی به وسط دشت میآوردند، اما متاسفانه حالا به پمپها و چاهها وابسته شدیم و راهحل راحت عمیقتر کردن چاهها را برای رسیدن به آب انتخاب کردهایم.
به گفته انتظامسلطانی برای جلوگیری از تخلیه آبخوانها باید عمق چاههایی که حفر میشود، بر اساس وضعیت آبخوان مشخص باشد و اجازه حفر چاه عمیقتر داده نشود، از سویی حتی لایروبی و احیای قناتها هم اقدام خوبی است، اما پاسخگوی نیاز آبی که به وجود آمده، نخواهد بود و در درجه اول باید این نیاز آبی بیش از توان آبی کشور کنترل شود.
به عقیده رئیس گروه آبزمینشناسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور یکی از راهکارهای مقابله با تنش آبی این است که به همان اندازه آبی که داریم، مصرف کنیم و وزارت نیرو میداند چقدر آب وارد هر دشتی میشود و اگر از این آب تجدیدپذیر بین ۴۰ تا ۶۰ درصد استفاده شود، وارد تنش آبی نمیشویم و این در حالی است که در ایران از ۸۰ تا ۹۰ درصد و شاید بیشتر از این منابع برداشت میکنیم.
این کارشناس، مخاطرات فرونشست را به دو دسته خطراتی که برای آبخوانها به وجود میآورد و آسیبهایی در سطح زمین، تقسیم کرده و گفته: وقتی که بخشهای بالایی دشت متراکم میشود، جایی برای ذخیره آب در ریزه دانهها نمیماند و بدین ترتیب اجازه نمیدهد آب از بالا، قسمتهای عمیقتر آبخوان را تغذیه کند؛ پس آبخوان به طور جدی صدمه میبیند و دیگر برداشت آب معنی ندارد، بلکه تخلیه آبخوان در بخشهای عمیقتر صورت میگیرد.
او به نقل از سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، ادامه داده: در واقع بعد از مدتی که آب از قسمتهای عمیق آبخوان برداشته شود، چون قسمتهای بالایی در اثر فرونشست متراکم شدهاند، نمیتوانند آبی از خودشان عبور دهند و قسمتهای عمیق را تغذیه کنند، بدین ترتیب آبخوان در بخش عمیقتر تخلیه و موجب میشود برخی از آبخوانها قدرت بازسازی خود را از دست بدهند.
رئیس گروه آبزمینشناسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور با بیان اینکه مخاطره دیگر این است که فرونشست با برخی از ساختارهای زمینشناسی بر روی هم تاثیر میگذارند، تصریح کرده که وجود گسل، مرز کوه و دشت، نوع خاک، تغییر ضخامت خاک که در این مناطق ما فرونشست نامتقارن خواهیم داشت و در این صورت آسیبهای ساختمانی و شکافها خود را نمایان میکنند.
انتظامسلطانی با تاکید بر اینکه این آسیبها بر روی ساختمانها و شریانهای حیاتی مثل خطوط راهآهن، جادهها و ... هم تاثیر میگذارند، افزوده: بیشتر مسؤولان نیز در رابطه با این خسارات حساس هستند، در حالی که آسیبی که به آبخوانها وارد میشود، شاید اهمیت بیشتری در درازمدت برای کشور دارد.
۷۰ درصد تالابهای کشور دچار خشکیدگی دائمی یا فصلی شدهاند
یک متخصص مدیریت زیستبومهای تالابی با اشاره به به روز نبودن آمارها، تصریح کرده که اکنون می توان گفت که ۷۰ درصد تالاب های کشور ظرفیت تبدیل شدن به کانون های گرد و غبار را دارند.
علی ارواحی به ایرنا گفته: الان بیشتر تالاب هایی که در فلات مرکزی کشور واقع شده اند به اضافه تالاب های ساحلی شمال کشور، بعضا یا با خشکیدگی دائم یا خشکیدگی فصلی یا مقطعی روبرو هستند که این شرایط شاید تا ۷۰ درصد تالاب های کشور را شامل شود و آنها را مستعد تبدیل شدن به کانون های گرد و غبار می کند، از این رو می توان گفت که وسعت تالاب های کانون گرد و غبار می تواند به مراتب بیشتر از ۴۳ درصد اعلام شده باشد، یعنی اگر مطالعه به روز رسانی شود قطعا این عدد بیشتر خواهد بود.
متخصص مدیریت زیستبومهای تالابی تاکید کرده است که مجموعه این نکات نشان می دهد که اگر مطالعه به روز رسانی شود به نظر می رسد وسعت تالاب هایی که استعداد انتشار گرد و غبار را دارند قطعا بیش از این مقدار خواهد بود و با در نظر گرفتن اینکه وسعت تالاب ها هم افزایش یافته است، به دنبال آن کانون های گرد و غباری هم بیشتر شده است.
او درباره چگونگی افزایش وسعت تالاب های کشور توضیح داده: در راستای دستورالعمل اجرایی برنامه حفاظت و احیای تالاب های کشور که در هیات دولت مصوب شد، فهرست تالاب های کشور ضمیمه آن شده است این فهرست به طور مداوم تکمیل می شود یعنی به مرور تالاب هایی به این فهرست اضافه می شود مثلا تالاب های جدیدی که سازمان محیط زیست شناسایی کند به آن فهرست اضافه می کند در نتیجه زمانی که مطالعه انجام شد یعنی سال های ۹۸ و ۹۹ تمام وسعت تالاب های کشور حدود ۳ میلیون هکتار بود اما اکنون بیش از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار وسعت تالاب ها است و علاوه بر آن شدت خشکسالی و تبخیر نیز بیشتر شده است.
در سال های اخیر بحث گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی در ایران بالا گرفته؛ رخدادی که در اثر افزایش تولید گازهای گلخانه ای به وقوع پیوسته تا حدی که تمامی کشورهای جهان را تحت تاثیر قرار داده. مسئولان ما عمدتا و در همین سال ها بحران های محیط زیستی را به همین گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی نسبت می دهند با اینکه ما سال هاست درگیر این اتفاقات بوده ایم و حالا داریم نتایج همه کوتاهی ها در حوزه محیط زیست را می بینیم. ذکر این نکته هم لازم است که کشورهایی که زیرساخت های زیست محیطی مناسبی داشته اند، هرچند ان ها هم درگیر تغییرات اقلیمی شده اند امابه شدت ما با یحران های زیست محیطی مواجه نشده اند.
ارسال نظر