پزشکیان در ابتدای راهی بسیار دشوار قرار گرفته است

 «آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر مرتضی افقه گفت وگو کرده است. افقه در این زمینه معتقد است:« اگر آقای پزشکیان قوی‌ترین کابینه را هم برای اقتصاد دولت انتخاب می‌کرد، قادر به حل مشکل اقتصادی حداقل در ۶ ماه آینده نبود؛ چرا که در طرف مقابل مذاکرات هم ابهام وجود دارد و تا مشخص نشدن نتیجه انتخابات آمریکا چندان برنامه‌ریزی برای مذاکرات و رفع تحریم ها و اقتصادی ممکن نیست. در شرایطی که دولت امکان حل مشکلات اقتصادی در کوتاه مدت را ندارد حداقل باید وزرایی که انتخاب می‌شوند، فشارهای اجتماعی و محدودیت‌های اینترنت را حل بکنند تا قدری از نارضایتی‌ها کم شده و مردم در تنگنا قرار نگیرند». در ادامه ماحصل این گفت وگو را می خوانید.

*ترکیب تیم اقتصادی دولت پزشکیان به چه میزان متناسب با چالش های اقتصادی امروز ایران انتخاب شده است؟

من چندان با دیدگاه برخی اقتصاددانان که معتقد هستند کل مسیر اصلاح اقتصادی از خود اقتصاد می‌گذرد موافق نیستم. مشکلات اقتصادی کشور ریشه‌های غیراقتصادی دارد و به همین دلیل چندان در شرایط فعلی معتقد نیستم که وزرای اقتصاد و رئیس بانک مرکزی چندان در روند جهت گیری‌های اقتصادی کشور تاثیر گذار باشند.امروز و د ر شرایط بی ثبات سیاسی در منطقه به نظر می‌رسد ریشه مشکلات اقتصادی کشور، مساله سیاست خارجی و روابط ما با جهان باشد.نکته دیگر اینکه از نظر من بازیگران اصلی نه یک وزیر اقتصاد که کلیه وزرای اقتصادی دولت هستند؛ یعنی وزرای نفت و صمت و تمام این موارد بازیگران اقتصادی کشور هستند. وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی عمدتا تنظیم کننده و نه برنامه ریز برای عرصه تولید اقتصادی در کشور هستند و گرنه مجموعه‌ای که به عنوان تیم اقتصادی انتخاب می‌شوند یعنی رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزرای نفت و صمت و کار بسیار بیشتر از وزیر اقتصاد در مساله جهت گیری اقتصادی کشور تاثیر دارند. اما اگر بخواهم به این مساله بپردازم که اکنون گفته می‌شود آقای همتی قرار است وزیر باشد و آقای طیب نیا مشاور رئیس جمهور نیز باید بگویم که من خیلی تفاوتی در این دوستان نمی‌بینم و دیدگاه‌های آنان از نظر اقتصادی از جمله در مسئله آزادسازی قیمت‌ها کاملا مشابه هم است. بر اساس آنچه در کارنامه و گفت وگوهایشان مطرح شده همچون تک نرخی شدن ارز و افزایش قیمت حامل‌های انرژی تفاوت چندانی دیده نمی‌شود و اتفاقا اقتصادخوانده‌های نزدیک به دولت به طور متوالی برای نیل به اهداف اقتصادی مدنظر خود به اقتصاد آزاد فشار می‌آورند و به نظر من این روش‌ها شاید مقداری از کسری بودجه دولت را حل کند. با این وجود در نهایت هیچ مشکلی را به صورت بنیادین حل نمی‌کند و حتی به لحاظ سیاسی و اجتماعی توقعاتی را ایجاد می‌کنند که تبعات آن سنگین خواهد بود و همچون روش ارز ۴۲۰۰ تومانی که توصیه همین آقایان بود و یا در دوران احمدی نژاد، مسیری که برای هدفمندی یارانه‌ها طی شد و در همین تفکر اقتصادی بود، توانست بحران‌هایی را در اقتصاد کشور ایجاد کند.

*در چنین شرایطی دولت چهاردهم چگونه می تواند به مطالبات اقتصادی مردم که اولویت اصلی آنهاست پاسخ مناسب بدهد؟

اولین پیش‌نیاز سرمایه‌گذاری و تولید، ثبات است درحالی‌ که ما امروز در وضعیت بی ثباتی اقتصادی قرار داریم. بی‌ثباتی یکی از آفت‌های تمام‌و‌کمال پیشرفت و سرمایه‌گذاری در کشور ‌ا‌ست. سرمایه‌گذار ما نمی‌داند مدیر بعدی که قرار است بیاید چه رویکرد و سیاستی دارد که بخواهد دست به فعالیتی بزند.در نتیجه از شش ماه قبل از اتمام دوره ریاست‌جمهوری تا حدود‌ شش ماه بعد از آن‌ که مسئولان جدید و زیرمجموعه‌های جدید همه مستقر شوند و شروع ‌به ‌‌کار کنند، تمام فعالیت‌ها متوقف می‌شود.برای اینکه سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان می‌دانند تمام تیم دولت و زیرمجموعه‌هایش قرار است تغییر کند، بنابراین در این دوره با جدیت کار نمی‌کنند. یعنی در این ساختار سیاسی عملا یک سال فعالیت‌ها تعطیل یا نیمه‌تعطیل است. اگر آقای پزشکیان قوی‌ترین کابینه را هم برای اقتصاد دولت انتخاب می‌کرد، قادر به حل مشکل اقتصادی حداقل در ۶ ماه آینده نبود؛ چراکه در طرف مقابل مذاکرات هم ابهام وجود دارد و تا مشخص نشدن نتیجه انتخابات آمریکا چندان برنامه‌ریزی برای رفع تحریم ها و اقتصاد ممکن نیست. در شرایطی که دولت امکان حل مشکلات اقتصادی در کوتاه مدت را ندارد حداقل باید وزرایی که انتخاب می‌شوند، فشارهای فرهنگی و محدودیت‌های اینترنت را حل بکنند تا قدری از نارضایتی‌ها کم شده و مردم در تنگنا قرار نگیرند.

اولین پیش‌نیاز سرمایه‌گذاری و تولید، ثبات است درحالی‌ که ما امروز در وضعیت بی ثباتی اقتصادی قرار داریم. بی‌ثباتی یکی از آفت‌های تمام‌و‌کمال پیشرفت و سرمایه‌گذاری در کشور ‌ا‌ست. سرمایه‌گذار ما نمی‌داند مدیر بعدی که قرار است بیاید چه رویکرد و سیاستی دارد که بخواهد دست به فعالیتی بزند

*در چنین شرایطی دولت پزشکیان باید گام اول را در سیاست خارجی بردارد تا بتوان نسبت به بهبود وضعیت اقتصادی خوشبین بود؟

بله؛وضعیت تحریم‌ها باید مدتی پس از تشکیل کابینه باید مشخص شود. حقیقت این است که ما نمی‌توانیم در طولانی مدت زیر بار تحریم‌ها زندگی کنیم. تحریم برای اعمال فشار و نهایتا در حد ۲ تا ۳ سال جواب می‌دهد. ما حدود ۷ سال است که زیر بار فشار تحریم‌های حداکثری قرار داریم. ایران کره شمالی نیست. کشور ما با این همه ظرفیت اقتصادی مثل کره شمالی نیست. به همین دلیل است که انتظار داریم آقای پزشکیان با لغو تحریم ها در جهت رفاه مردم تلاش کند. یکی از نخستین اقدامات دولت باید تلاش برای افزایش تولید باشد. در حوزه کسری بودجه نیز یا باید از صندوق توسعه ملی استقراض کند یا هزینه‌های دولت را کاهش دهد. ردیف‌های هزینه زیادی در بودجه دولت است که اگر این ردیف‌ها حذف شود لطمه‌ای به رفاه مردم نمی‌خورد. البته حذف ردیف‌های هزینه هم به شکل ناگهانی امکان پذیر نیست، چون تعداد زیادی، به این درآمد‌ها وابسته هستند، اما اگر دولت چهاردهم از همین امروز هم شروع کند و ردیف‌های هزینه موازی، اضافی که تدوین شده اند، حذف کند، گامی بزرگ در جهت پیشرفت و بهبود وضعیت اقتصاد کشور برداشته است. اکنون در شرایطی قرار داریم که باید تلاش کنیم با سیاست‌هایی پیش برویم که تنش‌های معیشتی روی دوش مردم را کم کنیم. افزایش قیمت ارز و حامل‌های انرژی که توسط برخی اقتصاددان‌ها مطرح می‌شود و حتی برخی نمایندگان یا نهاد‌هایی که با کسری بودجه مواجهند بر آن تاکید دارند می‌تواند تنش‌زا باشد. یکی از نخستین توجیه‌های دولت‌ها برای افزایش قیمت‌ها، کسری بودجه است. اقتصاددان‌ها نیز می‌گویند باید جلوی رانتی را که به عده‌ای خاص می‌رسد بگیریم. به هر حال همه این توجیه‌ها که به سمت افزایش قیمت‌ها می‌رود در شرایط فعلی که جامعه ملتهب و بسیار حساس است، اصلا به صلاح نیست. دولت باید اکنون همه توان خود را روی کاهش هزینه‌ها بگذارد. درواقع دولت باید با کاهش هزینه، کسری‌ها را جبران کند نه با افزایش قیمت‌ها.

*پزشکیان در این زمینه با چه موانعی مواجه است؟

پزشکیان هم با موانع داخلی مواجه است هم خارجی. به نظر می‌رسد فوری‌ترین مانع تنش در روابط خارجی به‌خصوص با کشورهای غربی و آمریکا و برخی کشورهای منطقه است. با توجه به نقش مخربی که تحریم‌های اقتصادی بر زندگی و معیشت مردم تاکنون داشته، اولویت فوری دولت باید تلاش برای رفع تحریم‌ها و حل مشکل روابط مالی و باشد.هر چند تصمیم‌گیری در مورد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل کاملا در اختیار قوه مجریه نیست، اما پزشکیان باید بتواند با تعامل سازنده، گروه‌ها و نهادهای احتمالی مخالف با این اولویت را متقاعد کند. اگر این اتفاق در کوتاه‌مدت رخ ندهد، در شرایط و ساختارهای ناکارآمد فعلی، حل بسیاری از مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی بسیار سخت است.در زمینه داخلی نیز ناکامی‌های گذشته، به‌خصوص مشکلات ناشی از تشدید تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷، باعث خروج بخش قابل‌توجهی از نیروهای انسانی به‌عنوان مهم‌ترین ثروت و سرمایه کشور و خروج منابع مالی و نیز تضعیف منابع و سرمایه‌های طبیعی و فیزیکی کشور شده است. بنابراین، مشکلات داخلی پیش‌روی پزشکیان نیز بسیار زیادند. در مقابل اما پزشکیان از سرمایه اجتماعی خوبی در فرآیند انتخابات حاصل‌شده، برخوردار است که می‌تواند انرژی لازم برای رفع موانع انبوه موجود را برای او و همراهان اجرایی‌اش فراهم کند. بنابراین، برای حرکت در جهت تحقق وعده‌ها، پزشکیان باید در وهله اول تیم اجرایی خود از صدر تا ذیل را از شایسته‌ترین افراد انتخاب کند. من معتقدم پیروزی پزشکیان در انتخابات ساده‌ترین بخش کار بود.

*آیا مسیر پیش روی پزشکیان سختتر از آن چیزی است که تصور می شود؟

مسیر پیش‌رو با توجه به شرایط داخلی و خارجی موجود، بسیار سخت و پرزحمت است و نیاز به تدبیر، تلاش، همراهی و همکاری سایر اجزای حاکمیت و نیز مشارکت مردم و گروه‌های مختلف موافق و مخالف سیاسی، اجتماعی و... دارد. پزشکیان باید در اولین واکنش به این پیروزی دشوار، نشان دهد که قدر این سرمایه اجتماعی ایجادشده رابا حرکت در جهت تحقق وعده‌های خود، می‌داند و ارج می‌نهد. پزشکیان باید گروه‌های مخالف را مطمئن کند که علائق آنان را به اندازه سهم‌شان در جامعه در نظر می‌گیرد تا همراهی آنان را جلب کند. پس از ناکامی‌های گذشته و بی‌مهری‌های زیادی که به‌خصوص با جوانان صورت پذیرفت، دعوت به مشارکت بخش قابل‌توجهی از مردم ناراضی بسیار دشوار بود. با این وجود جوانان دلسوز و علاقه‌مند به مام میهن یک‌بار دیگر به حاکمیت فرصت دادند. پزشکیان باید قدر این فرصت را بداند و به این مسئولیت سنگین آگاه باشد.تردیدی نیست که گروه‌های مختلف جامعه، اولویت‌های مختلف و متنوعی دارند که باید مورد نظر دولت و حاکمیت باشد. با این وجود شاید بتوان دو گروه از اولویت‌ها را از هم تمیز داد: گروه اول، انبوهی از مردم که مشکل اصلی و فوری‌شان معیشت و زندگی مادی است؛ به‌خصوص گروه‌هایی که در دهک‌های پایین هستند و گروه دوم، کسانی که از درآمد و رفاهی نسبی برخوردارند و اولویت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی‌شان برجسته‌تر است. بدیهی است که دولت به کمک سایر قوا و نهادهای حاکمیتی باید برای هر دو گروه به صورت موازی اقدامات لازم را انجام دهد. اما برآورده کردن این مجموعه از اولویت‌ها، پر از موانع داخلی و خارجی است. به همین دلیل رفع مشکلات متراکم‌شده مردم، زمان‌بر، دشوار و پرزحمت است و قاعدتا نباید برای جامعه توقع حل آنها به صورت فوری ایجاد شود. هرچند ممکن است گروه‌های مخالفی که منافع سیاسی را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند، به این توقعات دامن بزنند.