تصمیم گیری جزیره ای عامل بحران انرژی

به گفته کارشناسان حدود 60 درصد برق کشور در حال حاضر مصروف تامین انرژی سامانه های سرمایشی در کشور می شود، رویکردی که در هیچ جای دنیا سابقه ندارد. اما در حین مواجهه با بحران ناترازی برق، همچنان هیچ نظارتی بر واردات سامانه های سرمایشی بی کیفیت و پرمصرف چینی با قیمت های نازل که قدرت رقابت را از محصولات سرمایشی استاندارد و کم مصرف داخلی با قیمت بالاتر به دلیل کیفیت و رعایت شاخص های زیست محیطی گرفته اند، وجود ندارد و همچنان بر طبل مطالبه کاهش مصرف از سوی مصرف کنندگان کوفته می شود در حالی که قاچاق محصولات سرمایشی و کیفیت بدون رعایت شاخص های زیست محیطی از مرزهای مختلف کشور به راحتی انجام می شود و در مقابل هر سازمانی نیز بدون تعامل با سازمان های ذیربط در این امر نیز مدعی کم کاری وکوتاهی دیگر سازمان های مرتبط با این مسئله در کشور هستند.از این رو با مصطفی مافی، رئیس مرکز توسعه فناوری صنعت برق و انرژی پژوهشگاه نیرو گفت و گو کرده ایم که در ادامه می خوانید .

• ناترازی انرژی به ویژه در صنعت برق باعث کاهش تولید و آسیب های جدی به صنایع شد، اصلی ترین عامل ناترازی ایجاد شده در صنعت برق و کمبود در این زمینه چیست؟

- صنعت تاسیسات در ایران بیش از 60 سال قدمت دارد و ما تولیدکنندگانی داریم که به شکل مستمر در این صنعت حضور دارند و طی مدت مذکور با استعانت از دانشکده ها و دانشجویان قوی که داریم می توانم با اطمینان کامل بگویم که مورد وجود ندارد که در حوزه تاسیسات مکانیکی نیازمند واردات باشیم و هر آنچه در تاسیسات مکانیکی در کشور نیاز مخاطبان باشد، قابلیت تولید در کشور را داریم. قطعاً این صنعت نیاز به سیاست گذاری هایی از سوی دولت دارد که حول محور اجباری کردن استانداردها، کمک کردن به فعالان در این صنعت برای عملی کردن پتانسیل های تولید در عرصه صنعت تاسیسات و... است. در شرایط کنونی، برای تولیدکننده داخلی تولید تعداد محدود 100 تا 200 هزار محصول مانند کمپرسور، صرفه اقتصادی نداشته و غیرمنطقی محسوب می شود بنابراین باید تعادلی دراین راستا در کشور ایجاد شود تا بتوان از ظرفیت های مطلوب داخلی در بخش تئوری و عملی ونیروی انسانی ومتخصص به نحو مطلوب بهره جست . یکی از راهکارهای مناسب برای تقویت صنعت تاسیسات، استحکام ارتباط بین فعالان در این صنعت با سیاستگذاران این حوزه همچون؛ ساتبا، سازمان استاندارد، شرکت های دانش بنیان فعال در این عرصه، دانشگاه ها و... است تا بتوان با فراهم آوردن شرایط مناسب در این بخش علاوه بر بهبود ظرفیت های تولید، گام های محکمی برای حضور در بازارهای بین المللی نیز برداشت. بر اساس بررسی های صورت گرفته بازار کشورهای همسایه و منطقه بستر مناسبی برای کالاهای تولیدشده ایرانی در صنعت تاسیسات به شمار می آیند که در صورت حمایت از تولیدکنندگان محصولات و خدمات تاسیسات ایرانی خواهیم توانست حرف هایی برای حضور مثمرثمرتر در کشورهای مذکور داشته باشیم، اما متاسفانه در شرایط حال حاضر در صنعت تاسیسات و به ویژه صنعت تهویه مطبوع هماهنگی های لازم در بین سازمان و نهادهای ذیربط وجود ندارد و نقاط ضعف در این بخش وجود دارد.

• چرا صنعت تاسیسات و محصولات سرمایشی که بیشترین سهم در مصرف برق دارند، از استانداردهای لازم در کشور برخوردار نیستند؟ آیا محصولات داخلی هم این مشکل غیراستاندارد بودن را دارند؟

- محصولات تولیدشده در صنعت تاسیسات به طور کلی یا دارای استانداردهای لازم هستند یا قابلیت اخذ استانداردهای مورد نظر را دارند، اما برخی از محصولات وارداتی در این صنعت که از طریق مرزهای غیررسمی به کشور وارد می شود، با توجه به عدم پرداخت عوارض و هزینه های دیگر قیمت های پایین تری با محصولات تولید داخل استاندارد پیدا می کنند که قابل رقابت برای محصولات و تولیدکنندگان داخلی نیست. به عنوان مثال واردات محصولات غیراستاندارد صنعت تاسیسات از کشور چین که قیمتی بسیار نازلتر از محصولات تولید داخل در کشور دارد، اقبال و خریدار بیشتری در مقایسه با محصولات با استاندارد بالاتر که قطعاً قیمت بیشتری هم دارد، پیدا می کند، از این رو با توجه به قیمت نازل انرژی در ایران خریداران ترجیح می دهند محصولات غیراستاندارد با مصرف انرژی بالاتر

خارجی را بخرند تا اینکه هزینه بیشتری برای محصولات استاندارد با کیفیت بالاتر و مصرف انرژی پایین تر اما قیمت بیشتر را خریداری کنند.

تا زمانی که قیمت انرژی در مقایسه با دیگر کشورها در ایران پایین است، انجام هر اقدامی برای حمایت از محصولات استاندارد با مصرف بهینه انرژی داخلی در مقایسه با محصولات پرمصرف قاچاق خارجی، بی فایده خواهد بود. به این ترتیب تولیدکنندگان فعال در صنعت تاسیسات در این رقابت نابرابر هر روز بی انگیزه تر از قبل، ناخودآگاه انگیزه حضور در عرصه تولید را از دست می دهند و میدان را به محصولات قاچاق بی کیفیت پرمصرف خارجی واگذار می کنند که قطعاً در این میان بازنده دولت خواهد بود چرا که هم میدان تولید را به قاچاقچیان باخته است و هم اینکه با تسری استفاده از محصولات پرمصرف اختلالات و چالش های مصرف بهینه انرژی نیز قربانی خواهند شد

• چه راهکاری برای متعادل سازی مصرف انرژی در کشور وجود دارد تا بتوان به بحران انرژی در کشور غلبه کرد؟

- تا زمانی که قیمت انرژی در مقایسه با دیگر کشورها در ایران پایین است، انجام هر اقدامی برای حمایت از محصولات استاندارد با مصرف بهینه انرژی داخلی در مقایسه با محصولات پرمصرف قاچاق خارجی، بی فایده خواهد بود. به این ترتیب تولیدکنندگان فعال در صنعت تاسیسات در این رقابت نابرابر هر روز بی انگیزه تر از قبل، ناخودآگاه انگیزه حضور در عرصه تولید را از دست می دهند و میدان را به محصولات قاچاق بی کیفیت پرمصرف خارجی واگذار می کنند که قطعاً در این میان بازنده دولت خواهد بود چرا که هم میدان تولید را به قاچاقچیان باخته است و هم اینکه با تسری استفاده از محصولات پرمصرف اختلالات و چالش های مصرف بهینه انرژی نیز قربانی خواهند شد. چالش مصرف انرژی سامانه های سرمایشی را از جمله مشکلات موجود در کشور با توجه به ناترازی انرژی ذکر است و رعایت شاخص های زیست محیطی و تاکید بر بهینه سازی مصرف انرژی در همه جای جهان حتی در کشورهای همسایه چون؛ عراق و عربستان نیز رعایت می شود اما ایران هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد و نظارت مناسبی برای مقابله با محصولات تاسیساتی به ویژه تاسیسات سرمایشی وجود ندارد و این محصولات از مبادی چون؛ بانه، قشم و دیگر مرزها به کشور وارد می شود و به راحتی در همه فروشگاه ها بدون نظارت جدی فروخته می شود، در حالی که اقبالی به محصولات تولیدشده ایرانی نمی شود. از سوی دیگر کنترل بر واردات محصولات سرمایشی استاندارد همزمان با افزایش نظارت بر استاندارد بودن تولیدات صنعت تاسیسات سرمایشی و ... را ضرورتی برای حمایت از تولید داخل است.در حال حاضر این روند وجود ندارد و کالاهای خارجی غیراستاندارد با مصرف بالای انرژی ارزان بیشتر از محصولات استاندارد با کیفیت و مصرف انرژی کمتر در سبد خرید خانوارها قرار دارد و متاسفانه نظارتی در این بخش صورت نمی گیرد و به این ترتیب تولیدات داخلی در این بخش قربانی قیمت گذاری های های غیراصولی می شوند. از سوی دیگر قیمت گذاری های انرژی بازار را برای محصولات داخلی نیز دور از دسترس ساخته است و تا وقتی که سیاست های قیمت گذاری داخلی باعث ایجاد عدم تعادل بین محصولات کم مصرف و پرمصرف و شاخص های زیست محیطی نباشد، نخواهیم توانست در مسیر بهینه سازی و تراز شدن مصرف انرژی گام برداریم و بازار رغبتی به تولید و فروش محصولات کم مصرف اما قیمت های بیشتر ندارد و پرمصرف در این رقابت برنده میدان خواهند بود که البته با حضور کالاهای خارجی غرق شده است.

فروش کولرهای گازی با وجود ممنوعیت حتی با وجود محدودیت استاندارد به فروش می رسد، این پارادوکس چه توجیهی در شرایط کنونی که کشور با بحران مواجه است دارد؟

- امسال بیش از 30 هزار مگاوات برق کشور صرف تامین برق سامانه های سرمایشی اعم از کولرهای آبی و گازی پرمصرف شده است که رقمی زیاد محسوب می شود. در حال حاضر بیش از 10 سال است که کولرهای آبی با موتور BLDC با شاخص های مصرف بهینه انرژی در داخل کشور نهایی و تولید می شود اما هنوز درصد کمی از کولرهای آبی از این نوع موتورها بهره مند هستند و هیچ اهرم نظارتی نیز دراین زمینه وجود ندارد. این نقصان درباره کولرهای گازی نیز صادق است و بازار با کولرهای گازی با کیفیت پایین و مصرف انرژی بالا اشباع شده است و مصرف کنندگان نیز ترجیح می دهند این کولرهای پرمصرف را با توجه به نرخ برق در کشور خریداری کنند تا کولرهای کم مصرف گرانتر را بخرند و در سایه نبود نظارت های دولتی فروش کولرهای گازی پرمصرف با شرایط کامل قسطی نیز تبلیغ می شود. سازمان نظام مهندسی، شهرداری نیز آنچنان که باید و شاید نظارتی بر تاسیسات ساختمان ها بر اساس اصول و استانداردهای روز دنیا ندارند به عبارتی تاسیسات ساختمان ها مقوله ای رها شده در کشور است که گویا متولی ندارد و بسیاری سازندگان ساختمان های ساخته شده را به شکل خام و فاقد سیستم های سرمایشی و گرمایشی تحویل خریدار می دهند که رویکردی بسیار عجیب در سراسر دنیا محسوب می شود. ناظران نظام مهندسی در بازرسی های خود از ساختمان هایی مثلاً ده طبقه با تعبیه یک کولر برای هر طبقه و ... هیچ واکنشی نشان نمی دهند، درحالی که این سیستم در شرایط امروزی منسوخ و برخلاف استانداردهای زیست محیطی تلقی می شود اما هنوز این روش های کهنه جایگزین روش راه اندازی موتورخانه است، چرا که ایجاد موتورخانه حدود 10 میلیارد تومان برای سازنده هزینه دربردارد و به این ترتیب تخلفات به شکل تعبیه کولر برای هر طبقه جایگزین روش های جدید با تکنولوژی های جدید می شود. استفاده از موتورخانه ها و سیستم های سرمایشی – گرمایشی، باید با یک جریان فرهنگی جای خود را در سیستم ساخت و سازهای خرد وکلان را بگیرد و دراین میان سازمان نظام مهندسی ساختمان، شهرداری و دیگر سازمان های متولی این امر مسئولیتی مهم برعهده دارند که در مجموع به تراز شدن انرژی منتهی می شود و به این ترتیب میزان خاموشی های کشور نیز در بخش صنایع کاهش یا حتی حذف می شود چرا که عمده مصرف برق وگاز کشور را بخش خانگی به ویژه سیستم های سرمایشی – گرمایشی استفاده می کنند. با این روند حتی امکان افزایش مصرف برق به رقم 80 هزار مگاوات در این زمینه وجود دارد که هیچ ارزش افزوده ای هم برای کشور ایجاد نمی کند در حالی که چنانچه این میزان از برق یا گاز در فصل زمستان به سمت تولید در بخش صنایع هدایت شوند، نرخ ارزش افزوده در کشور افزایش می یابد و شاخص های رشد اقتصادی نیز توسعه می یابند، در حالی که هم اکنون در دل بحرانی به سر می بریم که آینده ای نامعلوم داریم.

• سرمایه گذاری در حوزه انرژی یکی از ضروریاتی است که باید صورت گیرد که به دلیل تحریم عملیاتی نشده است. چه راهکار جایگزینی می تواند این شرایط را بهبود بخشد؟

- با روند مصرف انرژی به شکل کنونی با توجه به تغییرات اقلیمی باید حدود 10 میلیارد دلار سرمایه گذاری کنیم تا بتوانیم پاسخگوی مصرف برق خانگی باشیم که البته رقمی عجیب است، اما در صورت سیاست گذاری های صحیح می توانیم میزان مصرف سامانه های سرمایشی – گرمایشی را براساس استانداردهای روز دنیا تعریف، تولید و توزیع کنیم و با هزینه حدود 1 میلیارد دلار میزان مصرف برق را با نظارت بر روند تولید و توزیع سامانه های سرمایشی – گرمایشی مدیریت و اصلاح کنیم که البته مشروط به تعامل نهادها و سازمان های مرتبط به این امر چون؛ وزارت نیرو، وزارت صمت، سازمان نظام مهندسی ساختمان، شهرداری، تولیدکنندگان و... است که همزمان با تعامل و رایزنی با یکدیگر چالش های موجود را بررسی کرده و با برنامه ریزی مناسب به جای هزینه کردن رقم های بزرگ برای ساخت نیروگاه، به مقوله بهره وری بهینه انرژی بپردازیم که با رقمی بسیار کم می توانیم مشکل ناترازی انرژی را حل کنیم. سیستم جزیره ای تصمیم گیری در کشور باعث ایجاد مشکلات وناترازی انرژی در کشور شده است، چرا که هر سازمان در حیطه فعالیت خود شاید تصمیمات مناسبی اخذ و به مرحله اجرا درآورد اما به دلیل فقدان هم اندیشی و تعامل مناسب با یکدیگر قادر به حل مشکلات در یک مجموعه واحد نبوده ایم و در این راستا و به دلیل فقدان تبلیغات مناسب، حتی مردم درحال جمع آوری کولرهای آبی و استفاده از کولرهای گازی با مصرف انرژی بالا هستند که نشانه ای از عملکرد منفی سازمان های ذیربط هستند.