پزشکیان حلقه وصل سنت گرایی و دنیای مدرن است

دهقان در گفت وگوی تفصیلی که با آرمان ملی داشت به تحلیل و بررسی گرانیگاه فکری و سیاسی گفتمان مسعود پزشکیان پرداخت. وی با عنوان اینکه پزشکیان به حلقه وصل سنت گرایی و دنیای مدرن در ایران تبدیل شده رویکرد دینی پزشکیان را ادامه راه امثال شریعتی و بازرگان می داند و معتقد است پزشکیان از این توانایی برخوردار است که نسل جدید را بیش از گذشته به دین نزدیک کند. در ادامه مشروح گفت وگوی آرمان ملی با غلامعلی دهقان را می خوانید.

*در انتخابات ریاست جمهوری تلاش شد دولت پزشکیان را دولت سوم روحانی معرفی کنند از سوی دیگر برخی دولت پزشکان را دولت سوم خاتمی می دانند.آیا گفتمان دولت پزشکیان به دولت روحانی بیشتر شباهت دارد یا خاتمی؟

هر فرد یا گروهی براساس عقاید و دانشی که دارد پدیده های مختلف را تحلیل می کند.این وضعیت در مسائل سیاسی نیز وجود دارد و هر کسی براساس جهان بینی که دارد مسائل را تحلیل می کند.با این وجود من معتقدم دولت پزشکیان حتی می تواند دولت اول پزشکیان باشد.در شرایط کنونی ما در دوران تشکیل دولت هستیم و هنوز نمی توانیم به صورت قطعی در این زمینه اظهار نظر کنیم و نیاز به زمان بیشتری داریم.اینکه برخی تلاش کردند دولت پزشکیان را دولت سوم آقای روحانی معرفی کنند بیشتر با انگیزه سیاسی صورت گرفت.این عده گمان می کردند با پایان دولت رئیسی تلاش خواهند کرد دولت پزشکیان را دولت سوم روحانی معرفی کنند تا این باور را به مردم القا کنند که اگر آقای پزشکیان در انتخابات به پیروزی برسد دوباره همان دوران تکرار می شود. در دولت دوم روحانی تورم افزایش پیدا کرد و قیمت ارز روند صعودی به خود گرفت و مشکلاتی به وجود آمد که اصولگرایان فکر می کردند اگر روند دولت پزشکیان را ادامه همان روند معرفی کنند مردم به پزشکیان رأی نخواهند داد.این در حالی است که عملکرد دولت روحانی در چهار سال اول قابل دفاع است و در دولت دوم نیز با چالش هایی مواجه شد که دولت در آن نقش نداشت. به عنوان مثال اپیدمی کرونا به عنوان یک چالش جهان بروز کرد و از سوی دیگر نیز ترامپ در آمریکا قدرت را در اختیار گرفت و از برجام خارج شد.با این وجود برای اینکه عنوان کنیم دولت پزشکیان دولت سوم خاتمی است باید به شخصیت آقای پزشکیان و کنش هایی که ایشان انجام می دهد توجه کرد.نوع نگاهی که آقای پزشکیان به دین دارد ما را به یاد جریانی در تاریخ معاصر به عنوان نوداندیشان دینی و یا روشنفکران دینی می اندازد.در واقع آقای پزشکیان حلقه وصل سنت گرایی و دنیای مدرن است.

*چرا پزشکیان را حلقه وصل سنت گرایی و دنیای مدرن می دانید؟

آقای پزشکیان در حالی که متخصص قلب است مانند یک شهروند معمولی در مراسم های مذهبی و هیئات عزاداری شرکت می کند.این رفتار برای بسیاری از روشنفکر امروزی سنگین است. روشنفکر امروزی هنگامی که احساس می کند پرستیژ روشنفکری اش زیر سوال رفته حتی ضد سنت نیز می شود.این وضعیت درباره آقای عارف نیز وجود دارد و در حالی که ایشان در دانشگاه استنفورد آمریکا تحصیل کرده اما از نظر دینی فردی مومن و متشرع به شمار می رود.در شهر یزد یکی از مراکز روضه خوانی معروف منزل پدری آقای عارف است که هر ساله این مراسم برگزار می شود.رهبران فکری این جریان آقای مطهری،بهشتی و مفتح بودند. در قطب دانشگاهی این جریان فکری دکتر شریعتی وجود داشت.شریعتی در عین حال که کت و شلواری و کرواتی بود اما به سنت و فرهنگ دینی مقید بود.دیگر چهره این جریان مهندس بازرگان بود که در آن زمان تلاش می کرد قرائتی از دین ارائه کند که برای نسل جدید جذاب و کاربردی باشد.

*روند روشنفکری دینی پس از انقلاب نیز با امثال سروش و مجتهد شبستری ادامه پیدا می کند. آیا پزشکیان را می توان ادامه روشنفکری دینی پس از انقلاب نیز قلمداد کرد؟

دیدگاه های سروش را باید به متقدم و متأخر تقسیم بندی کرد. این در حالی است که دیدگاه های سروش متاخر دیگر با چارچوب های حکومت دینی سنخیت ندارد.به نظر می رسد که دکتر سروش در شرایط کنونی بیشتر به دنبال جمهوری مسلمانان هستند تا جمهوری اسلامی. این در حالی است که آقای پزشکیان دغدغه نظام دارد و در قابل تفکرات دکتر سروش نمی گنجد.پزشکیان در نواندیشی دینی قرار می گیرد که اتفاقا سنت را نیز پاس می دارد و برای آن اهمیت دارد.

*چرا نمی توان برای گفتمان پزشکیان گرانیگاه فکری و چارچوب در نظر گرفت و هنوز مشخص نیست در چه مسیر فکری قرار است حرکت کند؟

در گفتمان پزشکیان سنت گرایی و دین گرایی در طول هم قرار می گیرند و نه در عرض هم.شعارهایی مانند مبارزه با فساد و تبعیض که آقای پزشکیان در رقابت های انتخاباتی مطرح می کردند از نهج البلاغه بیرون می آید.حضرت علی(ع) به مالک هنگامی که برای حکومت به مصر می رود توصیه می کند که مردم آنجا یا مسلمان هستند یا انسان و در هر دو صورت برادر تو هستند.آقای پزشکیان به شدت منتقد برخورد تند و خشن با زنان ایرانی است.این همان گفتمانی است که در نهج البلاغه وجود دارد.به همین دلیل قرائتی که پزشکیان از دین دارد مبتنی بر انسانیت،عقلانیت و کرامت ذاتی انسان است.

*با توجه به این شرایط می توان گفتمان مستقلی را برای پزشکیان نسبت به گفتمان آقای خاتمی در نظر گرفت؟

من فکر می کنم بین این دو نوع گفتمان قرابت معنایی و مفهومی زیادی وجود دارد.حتی اگر کمی خوشبین باشیم حتی می توان دولت پزشکیان را دولت سوم خاتمی نیز نام نهاد.آقای خاتمی دغدغه انسان داشت. این در حالی است که آقای پزشکیان نیز همین دغدغه را دارد.آقای خاتمی در کتاب خود نیز عنوان می کند جایی که ما می گویم خدا ،روشنفکر سکولار می گوید انسان و جایی که ما می گوییم انسان، متحجر می گوید فقط خدا.به همین دلیل نیز ما می گوییم «انسان خدایی».به همین دلیل نیز آقای خاتمی به جامعه مدنی اعتقاد داشت و باور داشت که باید دیدگاه های مختلف فکری در جامعه وجود داشته باشند. آقای پزشکیان نیز همین رویکرد را دنبال می کند و به همین دلیل با سخت گیری های اجتماعی مخالف است.

*دولت آقای خاتمی بیشتر به دنبال توسعه سیاسی و آزادی های سیاسی و اجتماعی و شعارهای دموکراتیک بود در حالی که پزشکیان به دنبال تشکیل دولت ملی و وفاق ملی است که بیشتر ماهیت توسعه گرایانه دارد.آیا این تفاوت باعث تفکیک دو گفتمان از هم نمی شود؟

شعار آقای خاتمی ایران برای همه ایرانیان بود و جبهه مشارکت در انتخابات مجلس ششم با همین شعار وارد رقابت های انتخاباتی شد.البته این شعار در همان سال نیز مورد انتقاد محافظه کاران و از جمله مرحوم مصباح یزدی نیز قرار گرفت.این وضعیت به خوبی نشان می دهد که ما یک اختلاف فکری را در ذیل اندیشه دینی داریم که البته من آن را بد نمی دانم.بدون تردید یکی از مهم ترین تحولات یک قرن اخیر در ایران تحول در قرائت های دینی است که باعث شده جمود و خرافات در جامعه کمتر شود.با همه این اوصاف من فکر می کنم گفتمان آقای پزشکیان از بسیاری جهات به گفتمان آقای خاتمی شباهت دارد.

*نسل جدید به دلیل برخوردهایی که با آنها شده تا حدودی از دین فاصله گرفته است.آیا گفتمان پزشکیان که دینی است باعث نمی شود بین این گفتمان و نسل جدید فاصله ایجاد شود؟

گفتمان پزشکیان دارای چند ویژگی است. نخست اینکه حلقه وصل بین سنت گرایی و مدرنیسم است.دوم اینکه گفتمان پزشکیان حلقه وصل اقوام ایرانی نیز به شمار می رود.از سوی دیگر پزشکیان با گفتمانی که دنبال می کند به حلقه وصل ولایت فقیه و توده های مردم نیز تبدیل شده است.من فکر می کنم16 میلیون نفری که به پزشکیان در انتخابات رأی دادند شاید از نظر کمی نسبت به روسای جمهوری دیگر کمتر باشد اما از نظر کیفی ارزش بیشتری دارد.همین که اصولگرایان در انتخابات پیروز نشدند در حالی که در سال های اخیر ارکان قدرت در اختیار آنها قرار داشت نشان می دهد که پزشکیان چه هنر بزرگی کرده که در انتخابات به پیروزی دست پیدا کرده است.از سوی دیگر پزشکیان حلقه وصل مطالبات کسانی است که در انتخابات شرکت نکردند و یا در دور دوم با اکراه در انتخابات شرکت کردند. این جوانان ضد نظام و انقلاب نیستند و حسن نیت دارند. با این وجود کسی نیز به داد آنها نرسیده است.