چه کسی قرار است زخم عمیق فرونشست را پانسمان کند؟
زلزله خاموش در تهران
آرمان ملی: فرونشست زمین که یکی از عوارض و نمودهای بیرونی بی توجهی به عواقب تخریب محیط زیست است. بیخ گوش شهرها، روستاها، ابنیه تاریخی، مدارس است و حتی به داخل خانههای ما نیز نفوذ کرده؛ تخریبی که در کنار تغییرات همه گیر اقلیم جهانی و گرمایش جهانسوز حاکم بر کره زمین، اثراتی دو چندان بر زیست در این نقطه از جهان یعنی ایران دارد.
زمانی که دقت و اهتماهی برای حفظ و نگهداشت منابع طبیعی و سفرههای آب زیرزمین در ایران وجود ندارد و به جای آن فعالیت های تخریبی و عدم رسیدگی روز به روز نمود بیشتری پیدا میکند، اگر نگوییم که تهران به زودی فرو می نشیند و خیلی جاهای دیگر از ایران هم همینطور پر بیراه نگفته ایم که این را نه ما بلکه کارشناسان این حوزه ها می گویند و از طرفی بیان می کنند که ما نه با بحران اب که با بحران مدیریت آب مواجهیم.
خطر فرونشست در جنوبغربی پایتخت
مدیرکل دفتر زمینشناسی، مهندسی و زیستمحیطی سازمان زمینشناسی گفته: ما در محدوده شهر تهران و بهویژه در جنوب و جنوب غربی هم فرونشست زمین را داریم. البته فرونشستهایی که داخل محدوده شهر تهران هستند نرخشان پایینتر است و نرخ 25 سانتیمتر که گفته میشود تنها یک بار در سالهای گذشته و در یک نقطه گزارش شده است. در اکثر مناطق نرخ فرونشست در حالت بیشینه 16، 17 سانتیمتر و متوسط نرخ فرونشست در تهران 6، 7 سانتیمتر است.
امیر شمشکی درباره نرخ فرونشست در مناطق جنوب و جنوب غربی تهران توضیح داده است که منطقه 20 با فرونشست درگیر نیست؛ منطقه 21 و 22 هم بهمقدار کم و بیشتر از همه مناطق 17 و 18 و 19 درگیر فرونشست هستند.
مدیرکل دفتر زمینشناسی، مهندسی و زیستمحیطی سازمان زمینشناسی در پاسخ به این سؤال تسنیم که آیا فعالیتهایی مانند حفاری تونل مترو بر فرونشست تأثیر دارد، توضیح داده است که در واقع فرونشست است که بر سازهها تأثیر میگذارد؛ یعنی اگر سازهای در جایی قرار بگیرد که نرخهای مختلفی از فرونشست وجود دارد، میتواند حادثهساز شود، البته توانساز هم در این اتفاق مهم است. تأثیر فرونشست بیشتر در سازههای خطی مانند خطوط راهآهن و مترو و لولههای آب اتفاق میافتد، بهعنوان مثال اگر یک خط راهآهن از منطقهای با نرخهای متفاوت فرونشست عبور کند، میتواند مشکلساز شود.
به گفته شمشکی: عبور سازههای خطی از نرخهای متفاوت فرونشست بسیار مسئله حادی است و اگر اتفاقی بیفتد، علاج، اصلاح و کنترل آن بسیار سخت و دشوار میشود، البته اگر نرخ فرونشست یکسان باشد باز هم ممکن است مشکلاتی ایجاد بشود اما آنقدر آسیبپذیر نیست.
راهکاری برای پانسمان فرونشست زمین هست؟
رییس سازمان مدیریت بحران کشور درباره علل فرونشست زمین در تهران در پی فرونشست در خیابان ونک که هفته گذشته اتفاق افتاد، گفته: پدیده فرونشست در واقع یک زمین لرزه خاموش است، دلایل عمده وقوع این پدیده، برداشت بیرویه از منابع محدود آبهای زیرزمینی و عدم طرح الگوی کشت است که میتواند از مهمترین دلایل این پدیده باشد.
محمد حسن نامی در گفت وگویی با ایلنا، ادامه داده است که خسارت به سازههای مختلف از جمله خیابانها، پلها، ساختمانها و زیرساختهای انتقال برق و آب گاز و… یکی از خطرناکترین پدیدههای فرونشست است. غیرقابل برگشتپذیری پهنهای که دچار فرونشست شده نیز از دیگر مخاطرات این پدیده است، چرا که وقتی آبهای سفرههای زیرزمینی را خالی میکنیم اگر ظرف دو سال جایگزین نشود، با مرگ آبخوانها مواجه خواهیم شد و این آبخوانها فروخواهد ریخت و در نتیجه اگر بعد آبی را هم داشته باشیم دیگر آبخوانی نداریم که آب را ذخیره کنیم.
اما مدیرکل دفتر زمینشناسی، مهندسی و زیستمحیطی سازمان زمینشناسی به ارائه چند راهکار هم برای مقابله با فرونشست زمین و پانسمان این زخم عمیق می پردازد.
شمشکی درباره راهکارهایی از جمله چاههای جذبی، گفته: زمانی که منابع خارجی را میبینیم، برخی دوستان بهراحتی میگویند تغذیه مصنوعی آبخوان انجام شود اما تغذیه مصنوعی هم کار راحتی نیست، برای این کار اول باید به شرایط آبخوان توجه شود، برای پمپاژ آب حتماً باید آب شرایط خاصی داشته باشد و آبخوان هم تنها در شرایطی خاص این آب را نگه میدارد، این روش بهقدری دشوار است که معمولاً موفق نیست؛ هرچند نمونههای مثبتی در جهان داشته است.
او همچنین یکی از روشهای دیگر را پخش سیلاب دانسته که ما اصلاً چنین مناطقی را در تهران نداریم، یعنی در واقع مناطق مستعدی نیست که این سیلاب پخش شود، اگر مناطقی بودند که شن و ماسه وجود داشت، میتوانستیم سیلاب را پخش بکنیم اما در اطراف تهران یا معدن داریم و یا ساختوساز انجام شده است، ما نمیتوانیم در یک منطقه رسی آب را پخش بکنیم و این کار غیر از ایجاد مشکل جدید و هدررفت آب نتیجهای ندارد، پخش کردن آب نیاز به یک زمین نفوذپذیر دارد که این زمینها نیز کم هستند.
به گفته این کارشناس گاهی اوقات در خارج کشور به این دلیل به منابع آب زیرزمینی فشار آوردند که آبی در دسترس و اقتصادیتر بوده یا دما و کیفیت ثابتتری داشته است و در واقع به این دلیل که آب سطح کم بوده سراغ این آبها نرفتهاند بلکه آب سطحی هم داشتهاند، نتیجتاً زمانی که دیدند سطح آبخوانها پایین آمده، برداشت آب سطحی را بیشتر کرده فشار را از آبهای زیرزمینی برداشتند، مثلاً در توکیوی ژاپن همین اتفاق افتاد اما در کشور ما فشار آبخوان به این دلیل است که آب سطحی کم شده است و اگر قرار باشد برداشت از این سفرهها را کاهش دهیم، منابع آب سطحی جایگزین نداریم.
او افزوده است که در مجموع کاهش برداشت و مدیریت مصرف آب بهویژه در کشاورزی با تغییر الگوی کشت و بالا بردن راندمان آبیاری در کشاورزی میتواند مؤثر باشد. ما باید در همان مقدار زمینی که داریم، محصول بیشتری به دست بیاوریم و راندمان را بالا ببریم؛ غیر از این جایگزین دیگری نداریم چرا که منابع سطحی جایگزین در کشور ما وجود ندارد.
بحران مدیریت آب
در بحث بررسی معضلات زیست محیطی معمولا کارشناسان از بحرانآب صحبت به میان آورده و همه مباحث به اینجا ختم می شود، رییس سازمان مدیریت بحران کشور این بحران را کمی بازتر کرده و گفته: البته ما آب داریم اما مدیریتی روی آن نداریم در واقع ما بحران مدیریت آب داریم باید آب را هدایت کنیم که اولا حوزههای آبخوان را فرابگیرد و هم آب شرب را برای مردم فراهم کنیم و سدها برق تولید کنند هم اینکه ما بتوانیم کشاورزی را داشته باشیم البته در کشاورزی باید به سمت الگویهای کشت نوین برویم. کشت دانه در خاک و کشت در آب که محصولات بهتر و سالمتری دارد اجرای طرح الگوی کشت را باید در نظر بگیریم که چه کشتی داشته باشیم که از آب کمتری استفاده شود و یا در جایی که آب به میزان کافی دارد از این کشتها استفاده کنیم.
نامی افزوده است که انسداد چاههای غیرمجاز و تعدیل پروانههای چاههای مجاز که البته در وزارت نیرو اقداماتی در این زمینه انجام شده است. کشور یک موجود زنده است ناوگان هوایی ناوگان راه آهن بیمارستانها کارخانجات شبکههای انتقال برق و گاز باید این موارد بازدید شوند، اما الان گفته میشود که به طور مثال در تهران میزان مشخصی آب پرت میشود و این نشان دهنده این است که شبکه به سمت تخریب میرود و چه بسا زمانی از دست برود و دیگر نتوانیم آن را درست کنیم.
او البته تاکید کرده که وزارت نیرو در این چند سال خوب کار کرده است حساسیت دکتر وحیدی به عنوان وزیر کشور بسیار زیاد بود. ما در قانون مدیریت بحران بند ۱۹ را داریم که در برخی از شهرها در این زمینه اقدامات خوبی صورت گرفته است.
آمارها و گزارشها حاکی از آن است که مناطق مختلف تهران با نرخهای متفاوتی از فرونشست مواجه هستند که میتواند در آینده نزدیک منجر به خسارات جبرانناپذیری شود. افزایش جمعیت و توسعه شهری بدون در نظر گرفتن منابع آبی، وضعیت را وخیمتر کرده و نیازمند برنامهریزی و مدیریت جامعتری است.
فرونشست زمین در تهران به یکی از مسائل بحرانی زیستمحیطی و شهری تبدیل شده است. این پدیده که بهدلیل برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی رخ میدهد، تهدیدی جدی برای زیرساختها، ساختمانها و ایمنی ساکنان این کلانشهر است.
ارسال نظر