میدان ونک فرونشست

کارشناسان محیط زیست بارها نسبت به فرونشست زمین هشدار داده‌اند، فرونشست به شهرها رسیده، مدارسی از اصفهان و تهران را تعطیل کرده بود و شواهد دیگری از کوچ مردم به مناطق و شهرها و استان‌هایی که فرونشست هنوز به آنها نرسیده، مخابره شده بود. با این همه هنوز آنطور که باید فرونشست زمین به عنوان خطری جدی از سوی مسئولان درک و احساس نشده است.

فرونشست سنگین در ونک تهران

روز گذشته همزمان با انتشار تصاویری از فرونشست زمین در محدوده خیابان ولیعصر، میدان ونک تهران، رئیس سازمان اورژانس استان تهران از مصدومیت یک نفر در حادثه خبر داد.

محمداسماعیل توکلی با بیان اینکه روز جمعه، ساعت 10:25 گزارشی مبتنی بر فرونشست زمین در میدان ونک تهران به مرکز ارتباطات 115 اورژانس استان تهران اعلام شد، توضیح داد که با اعلام این گزارش بلافاصله دو دستگاه آمبولانس به محل حادثه اعزام شدند.

او تا آن لحظه خبر داد که یک مصدوم به مرکز درمانی انتقال یافته است.

همزمان کارشناسان اورژانس استان تهران در صحنه حضور پیدا کرده و گفته شد که اخبار تکمیلی متعاقبا اعلام می‌شود.

فرونشست چیست و چرا به وقوع می‌پیوندد؟

یکی از ارمغان‌های خشکسالی برای مردم ایران فرونشست زمین است. زمین که خشک و بی‌آب می‌شود از یکسو زمینه‌ساز بروز ریزگرد و خیزش گرد و غبار را فراهم می‌آورد و از سوی دیگر زمین فرونشست می‌کند.

اینکه زمین چرا خشک می‌شود به خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی مربوط است که در اثر کشیدن آب بیش از حد این سفره‌ها و نبود ساز و کار مناسب برای صرفه جویی در مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی است. بنابر تعریف یونسکو، پدیده فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفـاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد.

فرونشست می‌تواند آسیب جدی به واحدهای صنعتی و منازل مسکونی وارد کند. شماری از خسارت‌های ناشی از وقایع فرونشستی در ایران، در نواحی مستعد این پدیده حاصل می‌شود. این گونه مناطق باید از پتانسیل بروز فرونشست زمین آگاهی داشته باشند و نمایان سازی وضعیت و مقابله با آن به منظور حفاظت و امنیت صورت گیرد.

نشانه اولیه فرونشست زمین به عنوان یکی از مخاطرات طبیعی همیشه قبل از وقوع ریزش مشاهده نمی‌گردد. به این دلیل تشخیص و نمایان سازی نواحی که به دلیل خطرپذیری و به مخاطره انداختن زندگی، مستعد فرونشست هستند ضروری به نظر می‌رسد.

مناطق شهرى به دلیل تراکم جمعیت، ساختمان‌ها و شریان هاى حیاتى به طور ویژه آسیب پذیرتر مى‌باشند. پدیده فرونشست زمین مى‌تواند به خیابان‌ها، پل‌ها و بزرگراه‌ها آسیب زده، خطوط آبرسانى، گاز و فاضلاب را مختل کرده، به پى ساختمان‌ها آسیب رسانده، موجب ترک در آنها گردد.

علل فرونشست زمین

تغییر کاربری زمین، احداث و یا بارگذاری سازه‌های مهندسی، زهکشی خاک‌های آلی و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نیز از جمله عوامل دیگری هستند که می‌توانند در ایجاد پدیده فرونشست موثر باشند. شرایطی همچون فرآیندهای تکتونیکی رخداده در منطقه، بارندگی، وجود عوارض توپوگرافی، نفوذ ریزش‌ها و یا رواناب‌های اسیدی، انحلال تشکیلات سطحی و وجود لایه‌های نامقاوم در تشکیلات رسوبی زیرین، منجر به توسعه پدیده‌های فرونشستی در کشور شده‌اند.

از میان عوامل تشکیل فرونشست زمین در ایران، کارستی شدن علاوه بر ایجاد خطرات طبیعی، مشکلات پیچیده‌ای در عملکرد مهندسی و همچنین ارتباطات ایجاد می‌کند. کارست‌ها از جمله موارد مهمی هستند که باید در احداث سازه‌های مهندسی – به خصوص احداث سد و تونل – در این نوع تشکیلات مد نظر قرار گیرد. افزایش شدت در به وجود آمدن تشکیلات کارستی در نواحی مستعد مربوطه، حفرات و چاله‌های کارستی را در بخش‌هایی از سازه‌های احداث شده به وجود آورده است که در صورت ریزش کارست، منجر به فرونشست زمین در آن مناطق می‌گردد.

فرونشست زمین به عنوان یکی از پیامدهای کارستی شدن ممکن است به صورت فرونشست ناگهانی و یا نشست‌های تدریجی در زمین بروز کند. علاوه بر خطرات ناشی از ریزش سنگ‌ها و تاثیر آن بر سازه‌های مهندسی، نشت آب از مخازن سدها و یا تجمع آب‌های زیرزمینی و فشار ناشی از آنها بر دیواره داخلی تونل‌های زیرزمینی، از دیگر خطرات عمده‌ای هستند که در طراحی و عملیات اجرایی این سازه‌ها نمی‌توان نادیده گرفت.

هر چند که آبخوان‌های کارستی از آبخوان‌های با کیفیت خوب محسوب می‌گردند، با این حال آلودگی سریع منابع آب زیرزمینی در نواحی کارستی، از جمله مشکلاتی است که پروژه‌های عمرانی ساخته شده در نواحی کارستی را تهدید می‌کند. همچنین تشدید وقوع زمین لغزش‌ها و سیلاب‌ها نیز از خطرات طبیعی. مرتبط با وجود کارست‌ها محسوب می‌شوند.

کارشناسان به عنوان راهکار فوری و اضطراری، دست کم به جلوگیری از ادامه فعالیت استفاده کنندگان غیر مجاز و چاه‌های حفر شده به این طریق (که در بسیاری موارد تعداد آنها از چاه‌های مجاز بیشتر است) اشاره می‌کنند. در غیر این صورت و با روند موجود ضمن از دست دادن بخش عظیمی از منابع آب برای همیشه، پدیده‌هایی نظیر فروچاله‌ها و فرونشست‌های ناحیه‌ای با ابعاد نامعلوم و با آسیب‌های جبران ناپذیر، باز هم به وقوع خواهد پیوست. مهدی زارع، زمین‌شناس پیشتر به رکن‌ا از سالانه 40 سانتیمتر فرونشست زمین در سه استان ایران خبر داده و گفته بود که 200 شهر در وضعیت بحرانی قرار دارند و چاه‌های غیر مجاز عامل اصلی فرونشست هستند. این محقق فرونشست زمین را ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی دانسته و گفته بود: البته برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی از تبعات تغییرات اقلیمی است. مساحتی معادل 5 درصد از خاک ایران با 360 منطقه دچار فرونشست است. هفت استان در وضعیت بحرانی قرار دارند و فرونشست زمین پنج برابر میانگین جهانی است. بیش از 200 شهر ایران که تقریباً 15 درصد کل آن است، یا در حال فرونشست هستند یا در نزدیکی مناطق فرونشست قرار دارن. به‌رغم مقررات منع حفر چاه در مناطق شهری و دشت‌های محدود، در بسیاری موارد فرار از قانون صورت گرفته و هزاران چاه غیرمجاز حفر شده و منابع حیاتی آب زیرزمینی را تحلیل برده‌اند.

ترکیدگی لوله‌های آب بر اثر فرونشست

روز گذشته در پی فرونشست میدان ونک، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با تاکید بر اینکه از بروز حادثه‌ای مثل شهران جلوگیری شد، گفت: ایمن سازی ترکیدگی لوله آب در خیابان ولیعصر به سرعت در حال انجام است.

به گزارش خبرگزاری مهر، علی نصیری، درباره حادثه خیابان ولیعصر در پی ترکیدگی لوله در خیابان برزیل، افزود: روز جمعه پنجم مرداد ۱۴۰۳ حادثه اصلی ترکیدگی لوله اصلی آب که وظیفه انتقال آب مخزن به مخزن را داشته در خیابان برزیل نرسیده به میدان ونک بوده است. این لوله، لوله اصلی آب شرب منطقه نبوده است. در پی شکسته شدن لوله آب نفوذ کرده و وارد خیابان ولیعصر می‌شود و باعث ایجاد حفره و ریزش در این محدوده می‌شود.

وی تصریح کرد: در حال حاضر با حضور به موقع نیروهای آتش نشانی تخلیه آب صورت گرفته است. همچنین آب در سطح معبر به صورت کامل تخلیه شده است و در حال ترمیم و عملیات فنی و اجرایی حفره ایجاد شده هستند. نصیری ادامه داد: در پی این حادثه با شرکت گاز هماهنگی لازم صورت گرفت تا در خصوص ایمن سازی این منطقه گاز منطقه قطع شود و در حال حاضر نیز عملیات حفاری و ایمن سازی و بازسازی محدوده در حال انجام است. خوشبختانه با حضور به موقع عوامل شهرداری و نیروهای امدادی و خدماتی از بروز حادثه‌ای شبیه حادثه خیابان شهران جلوگیری شد.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تصریح کرد: در حال حاضر فرماندهی این بحران با مدیریت خدمات شهری شهرداری تهران و آقای نظری معاون خدمات شهری شهرداری تهران در محل حادثه حضور دارند. همچنین مهندس حق بین معاون فنی و عمرانی، مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری تهران نیز در محل حادثه حضور دارند.

وی افزود: همچنین واحد سیار پشتیبانی عملیات و معاونان پیشگیری و کاهش خطر و آمادگی و عملیات سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران، نیروهای واحد HSE منطقه و سازمان مدیریت بحران تهران، نیز از ساعات اولیه در محل حادثه حاضر هستند، مدیرعامل آبفا و رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، جانشین فرمانده قرارگاه ثارا... و مسئولان شرکت گاز نیز در حال حاضر در محل حادثه حضور دارند. همچنین یک متخصص فروریزش و فرونشست سازمان مدیریت شهر تهران از مجموعه مرکز تحقیقات وزارت راه و مسکن در محل حادثه حضور دارند و محدوده‌ای که نیاز به ایمن سازی دارد توسط این متخصصان بررسی شده است تا از بروز حوادث ثانویه پیشگیری شود. نصیری با بیان اینکه امیدواریم شرایط این محدوده را تا فردا به حالت عادی باز گردانیم، گفت: تمام تلاش دستگاه‌ها این است که هرچه زودتر این معبر ایمن سازی و پایدار سازی شده و بازگشایی شود.