عبور از «برجام» یا «تولد نو برجام»؟

* واکنش‌ها به صدور قطعنامه

هرچند توقع این بود که هم ایران و هم چین و هم روسیه بتوانند در برابر صدور این قطعنامه اقدامات دیپلماتیک انجام دهند اما با این وجود واکنش‌های خوب اما دیر هنگام بعد از تصمیم اروپا و آمریکا به صدور قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت صورت گرفته است. وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام، این اقدام را سیاسی و غیرسازنده و در ادامه سیاست‌های شکست خورده قبلی برخی از کشورهای غربی دانست. وزارت خارجه تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران متعهد به ادامه همکاری فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب حقوق و تکالیف بین‌المللی خود براساس معاهده عدم اشاعه و موافقت‌نامه پادمان است. صدور این قطعنامه، هیچ تأثیری بر اراده جمهوری اسلامی ایران برای ادامه بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای ندارد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز با دفاع از عملکرد کشورمان در برنامه جامع اقدام مشترک آمریکا یا برجام ابراز داشت که آمریکا یک سویه از برجام خارج شد و جالب است که به ایران می‌گفتند که شما باید یکجانبه به تعهدات خود پایبند باشید. این مسخره است. وی افزود: موضع روسیه این است که به برجام پایبند باشید و تعهدات اضافی نیز از یکدیگر نخواهید. ما از ایران خواستیم که آرامش خود را حفظ کند و به برجام پایبند بماند، اما همواره با خود فکر می‌کردم که چگونه می‌توان برجام را پیش برد؟ او با هشدار به مواضع دوگانه غرب در قبال برنامه هسته‌ای ایران گفت: غرب اگر به این روند ادامه دهد شاید ایران نیز دیگر به تعهدات خود عمل نکند.

*بازی نامه‌ها به شورای امنیت

با وجود تصویب این قطعنامه علیه ایران شاهد فشار دیگری از سوی اروپایی‌ها به تهران هستیم از قرار معلوم آنها نامه‌ای هم به شورای امنیت در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران ارسال کرده‌اند. خبرگزاری رویترز در گزارشی از مشاهده نامه‌ای به تاریخ دوشنبه ۱۴ خرداد خبر داد که در آن سه قدرت اروپایی، بریتانیا، فرانسه و آلمان، جزئیات عدول ایران از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام را برای شورای امنیت سازمان ملل متحد تشریح کرده‌اند. در این نامه که به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (مصوب کننده برجام) اشاره می‌کند، تهدید مستقیمی به بازگشت تحریم‌ها نشده است. با این حال، یادآوری شده که این قطعنامه در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود. بنا بر این گزارش، هدف از نامه این سه کشور افزایش فشار بر ایران در شورای امنیت و فراهم کردن زمان برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک پیش از انقضای سازوکار بازگشت تحریم‌ها در سال آینده عنوان شده است. نمایندگی ایران نزد سازمان ملل متحد در نامه‌ای به شورای امنیت در واکنش به مواضع سه کشور اروپایی علیه ایران تصریح کرد که تروئیکای اروپا به عمد منشأ اصلی وضعیت کنونی را نادیده می‌گیرند. نماینده ایران تصریح کرده که تصمیم این کشور برای اتخاذ اقدامات اصلاحی کاملاً مطابق با حق ذاتی‌اش طبق بندهای 26 و 36 برجام در واکنش به خروج یکجانبه آمریکا از این توافق و همچنین عدم پایبندی سه کشور اروپایی به تعهدات خود صورت گرفته است.

*ایران باید می‌توانست در برابر اروپا بایستد

 صدور این قطعنامه علیه ایران را باید از یک جنبه داخلی مورد مداقه قرار داد و آن اینکه در شرایطی که ایران و آمریکا در دوحه به صورت غیرمستقیم با یکدیگر بر سر پرونده هسته‌ای در حال مذاکره هستند و برخی اخبار نیز بیان کننده آن بوده که ایران و اروپا قبل از حادثه سقوط بالگرد رئیس‌جمهور در حال آمادگی برای برگزاری جلسه مشترکی بودند؛ چرا دیپلمات‌های ایرانی نتوانستند در برابر این اقدام خصمانه اروپایی- آمریکایی از توان دیپلماتیک خود استفاده کنند. توقع این مورد آن زمان بیشتر می‌شود که مسئول پرونده هسته‌ای ایران بعد از شهادت وزیر خارجه اکنون سرپرست وزارت خارجه است و عملا دستی برتر در هرمذاکره‌ای دارد.

*اروپا و آمریکا به چه می‌اندیشند؟

به نظر می‌رسد اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در یک اقدام مشترک علیه ایران آن هم با بازی سازی اتاق‌های فکری آمریکا به دنبال پروژه‌ای چند وجهی علیه ایران هستند. در این معنا که این بهانه که تهران همواره اعلام می‌کند در چارچوب برجام اقدام به تعلیق تعهدات خود به آژانس می‌کند یعنی بندهای 26 و 36 برجام را عملا با فشار سیاسی بی‌اثر کند تا ایران را ناقض برجام معرفی نمایند و در نهایت در 18 اکتبر 2025 که دیگر استفاده از مکانیزم ماشه علیه ایران بی‌اثر می‌شود را بلااستفاده کنند تا بتوانند تحریم‌ها علیه کشورمان را اجرایی نمایند. آمریکا معتقد است در اینجا نیازی هم به رای گیری در شورای امنیت نیست و به محض نامه شورای حکام به آژانس خود به خود تحریم‌های زیر فصل 7 ماده 42 علیه ایران اجرایی می‌شود.

*تحریم‌های بین‌المللی یا نو برجام

اگر ایالات متحده آمریکا به دنبال نابودی برجام و استفاده از مکانیزم ماشه علیه ایران باشد این سوال به وجود می‌آید که چرا در دوحه اقدام به مذاکره با ایران کرده است؟ از این رو به نظر می‌آید آنها به دنبال آن هستند که با استفاده از مکانیزم ماشه یک فشار چند وجهی را علیه ایران مدیریت کنند و با تهدید کشورمان به قرار گرفتن در زیر فصل 7 ماده 42 شورای امنیت؛ تهران را مجاب کنند که به برجامی جدید و یا نو برجام بیندیشد. البته ایران در اینجا تنها به منافع خود خواهد اندیشید و همین که در دوحه در گذشته مذاکراتی با آمریکایی‌ها به صورت غیرمستقیم داشته بیان کننده آن است که دست ایران نیز در این بازی سازی آمریکایی و اروپایی علیه کشورمان بسته نخواهد بود.