خشکسالی به‌رغم بارندگی

  اخبار و اطلاعات پراکنده‌ای نظیر کاهش ۵ درصدی حجم آب سدهای تهران، مواجهه استان البرز با کاهش شدید منابع آبی و شاید از همه مهم‌تر فرورفتن تالاب مهارلو در خود و ایجاد یک گودال به‌جای تالاب، ارمغان خشکسالی را به همراه آورده و ازطرفی، صحبت‌های کارشناسان در این رابطه که بارش‌های اخیر ارتباطی به بارورسازی ابرها نداشته و باید منتظر سیل‌ها و خشکسالی‌های بیشتری باشیم. 

باز هم تاثیرات تغییر اقلیم

تغییرات اقلیمی، از آن دست واژگانی است که در یکی دو سال اخیر روی زبان افتاده و اگر مدیریت مسئولان و کمیت و کیفیت بودجه‌های درنظرگرفته شده برای محیط زیست را در نظر نگیریم، علت گرم‌شدن زمین، بارندگی‌های زیاد و خشکسالی شدید به‌حساب می‌آید. روز گذشته، مدیر گروه خشکسالی و تغییر اقلیم پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، در گفت‌وگویی که با ایسنا داشته، ضمن بیان این‌که تغییر اقلیم باعث می‌شود که رخداد پدیده‌های شدید بیشتر و فراوانی وقوع آن‌ها نیز افزایش یابد، توضیح داده است که باید انتظار رخداد‌های دیگری از جمله سرمازدگی، گرما زدگی، گرد و غبار، خشکسالی و حتی سیل‌های بیشتر از گذشته را داشته باشیم. مهران زند با بیان اینکه سیل اخیر را از دو بعد هواشناسی و هیدرولوژیکی می‌توان مورد بررسی قرار داد، گفت: سیل‌های اخیر خصوصا سامانه بارشی که ۲۷ و ۲۸ فروردین امسال در مناطق جنوب و جنوب شرق کشور و منطقه تنگه هرمز رخ داد استان‌هان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس و بوشهر را به شدت درگیر کرد. به‌گفته او: بارش‌های اخیر رقم‌هایی را در میزان بارندگی جابه‌جا کرد؛ به طوری که در ۲۴ ایستگاه هواشناسی بارش بیش از ۱۰۰ میلی‌متر ثبت شد که در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. مدیر گروه خشکسالی و تغییر اقلیم پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، افزود: بارش‌های سنگین و به طور کل سوانح طبیعی با شدت بالا، دوره برگشت طولانی‌تری دارند این میزان بارندگی‌های شدیدی که در چندسال اخیر در کشور رخ داده، ناشی از تغییرات اقلیمی و تبعات آن است. این کارشناس، با بیان این‌که گرمایش در خاورمیانه بیشتر بوده و نیز یک درجه افزایش دما می‌توان ۷درصد رطوبت را بیشتر کند، گفته: بارش اخیر ارتباطی به بارورسازی ابر‌ها ندارد. مدیرگروه خشکسالی و تغییر اقلیم پژوهشکده حفاظت خاک وآبخیزداری، توضیح داد: امکان بارورسازی ابر‌ها وجود دارد، ولی به شدت محدود و منطقه‌ای است و نمی‌تواند چند استان و کشور‌های دیگر را درگیر کند. این کارشناس آبخیزداری در ادامه گفت: اینکه بگوییم بارورسازی ابر‌ها در امارات باعث بروز چنین سیلی شده، اشتباه است. نقشه‌ها نیز همین را نشان می‌دهند که یک سیستم قوی در عربستان شکل گرفته، بر روی دریای عرب تقویت شده و بارش‌های شدید و فراتر از معمول رخ داده است. ما باید انتظار رخداد‌های دیگری از جمله سرمازدگی، گرما زدگی، گرد و غبار، خشکسالی و حتی سیل‌های بیشتر از گذشته را داشته باشیم. به گفته او در حالی که درگیر سیل در جنوب شرق و جنوب کشور هستیم، در استان‌های قزوین، تهران، سمنان، خراسان رضوی، فارس و ۲۰ استان دیگر خشکسالی رخ داده و میزان بارندگی نسبت به بلند مدت کاهشی بوده که وقوع این پدیده‌های حدی می‌تواند از نتایج تغییر اقلیم باشد. عضو هیات علمی پژوهشکده آبخیزداری با اشاره به اینکه باید در مناطق مختلف آمادگی حاصل کنیم، گفت: نمی‌توانیم از وقوع پدیده‌های جدی جوی از جمله این بارندگی‌های شدید جلوگیری کنیم، بلکه باید مواجهه هوشمند با این پدیده‌ها داشته باشیم تا خسارت کمتری وارد شود. 

نشانه‌های کمبود آب

همان‌طور که گفته شد از نشانه‌های کمبود آب، کاهش ۵ درصدی حجم آب سدهای تهران است و نیز تالاب مهارلو که به آن اشاره می‌کنیم؛ بر اساس آخرین آمار منتشر شده از وضعیت سدهای پنج‌گانه تهران از ابتدای مهر ۱۴۰۲ تا ۱۶ اردیبهشت نشان می‌دهد که حجم آب سدهای تهران نسبت به مدت مشابه سال قبل پنج درصد کاهش یافته است. ایرنا در گزارشی نوشته: وضعیت بارشی در کشور بهبود یافته است و میزان بارش‌های از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۲) تا ۱۶ اردیبهشت نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۷ درصد رشد دارد. این موضوع روی آورد سد‌های کشور نیز اثرگذار بود. بر این اساس حجم آب سد‌های بزرگ و مهم کشور در اثر بارش‌های اخیر با یک درصد رشد از ابتدای سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۲) تا ۱۶ اردیبهشت‌ماه نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته همراه شد، اما بررسی وضعیت سد‌های تهران نشان می‌دهد که بارش‌ها و آورده‌ها برای این سد‌ها چندان مناسب نبوده است. در حال حاضر حجم آب سد‌های پنج‌گانه تهران ۴۸۷ میلیون مترمکعب و درصد پرشدگی ۲۶ درصد است. میزان بارش‌های تهران از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۶ اردیبهشت به رقم ۱۸۲.۳ میلیمتر رسید که نسبت به دوره بلندمدت با بارش ۲۴۰.۵ میلیمتری با کاهش ۲۴ درصدی همراه شده است. از سوی دیگر، انتشار گسترده ویدئویی از بلعیده شدن آب در فروچاله‌های یک تالاب صورتی در استان فارس نشان می‌دهد که بستر این جاذبه گردشگری از ۱۰ سال پیش تاکنون دستخوش اتفاقات ناگوار زیست محیطی است. ایلنا در گزارشی نشان داده است که اتفاقاتی که بارها از طریق تریبون رسانه‌های مختلف توسط فعالان زیست محیطی به آن اشاره ولی با بی‌توجهی متولیان امور روبه‌رو شد. حالا و پس از گذشت سالیان متمادی از به وجود آمدن فروچاله‌های عمیق در بستر تالاب مهارلو دوباره کارشناسان حوزه زمین شناسی و فعالان زیست محیطی محدوده وقوع این فروچاله‌ها، دلایل وقوع و راهکارهای جلوگیری بیش از حد این بحران زیستی را تشریح می‌کنند تا شاید با ایجاد دغدغه در بین مردم و متولیان منابع آب و این تالاب، دستی نجات بخش برای بقای حیات این جاذبه گردشگری باشند. در همین رابطه مدیر کل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (شیراز)، گفت: دلایل پیدایش فروچاله‌ها در بستر دریاچه مهارلو وجود گسل بنیادی بید زرد و گسل‌های فرعی ناشی از آن سبب تشدید و گسترش غارهای زیر سطحی (کارست) در رسوبات نمکی دریاچه و کربناتی در سازندهای زمین شناسی آسماری - جهرم در این منطقه شده است. این کارشناس گفت که فروچاله‌ها از فرونشست‌ها مخاطره آمیزترند و افزود: هرچند پدیده فرونشست به کندی صورت می‌گیرد، اما در مورد فروچاله‌ها با توجه به تجارب به‌دست آمده از رخدادهای قبلی‌، چنین نشان می‌داد که در ابتدای تشکیل حفره با توجه به اینکه در زمان طولانی ریزش‌های زیر سطحی سقف غارها و گالری‌های زیر زمینی انجام شده، حفره اولیه در زمان بسیار کوتاه‌تری شکل می‌گیرد به همین دلیل رخداد فروچاله از دیگر پدیده‌ها و اشکال فرونشستی مخاطره آمیزتر است. به عقیده او؛ پس از گذر زمان ۱۰ ساله طبیعتاً گسترش فروچاله به‌ویژه در بخش دهانه‌ای آن بیشتر شده و در مواقعی که آب دریاچه به آن سرازیر می‌شود وسعت بیشتری را نشان می‌دهد و در فصل‌های خشکِ سال، دهانه این فروچاله‌ها به دلیل تبلور بلورهای نمکی کمتر می‌شود. همچنین بی‌توجهی به هشدارهای خطرات سدسازی، موضوع دیگریست که در این مورد کارشناسان به آن اشاره می‌کنند؛ یک کنشگر حوزه محیط زیست هم در این رابطه اظهار کرد: طی چند سال گذشته با تصاویر و مصاحبه‌های مختلف با رسانه‌ها از شکستگی پوسته دریاچه مهارلو گفتیم و بارها خطرات سدسازی، خصوصاً سد تنگ سرخ را هشدار دادیم، اما نه تنها توجهی نشد، بلکه یکی از مدیران سابق محیط زیست نیز مدعی مطالعه روی این موضوع شد، که امیدواریم به نتیجه رسیده باشند و دلایل را به تفصیل جهت تنویر افکار عمومی اعلام کنند. سیروس زارع با تاکید بر اینکه رسالت کنشگری چراغ افروزیست و رسالت متخصصین روشنگری و درمانگری، تصریح کرد: درک درست از جایگاه و درپی آن اقدام و تصمیم به موقع توسط متولیان امور تنها خواسته گروه‌های مردم نهاد محیط زیستی است. دبیر تشکل احیا کنندگان تالاب بین‌المللی کمجان با اشاره به نشانه‌های بروز فاجعه زیستی این روزها از طریق ویدئو‌های منتشر شده در فضای مجازی بیان داشت: فیلم فرورفت آب آلوده در حفره‌های بستر تالاب مهارلو دست‌به‌دست می‌چرخد و مظلومیت محیط زیست را فریاد می‌زند‌، لازم است متولیان آب بدون فوت وقت در اقدامی عاجل از ورود آلاینده‌ها به این حفره‌ها جلوگیری کنند.