جدال مخاطبان با بهای پشت جلد

همچنان روی خط مصلی

نمایشگاه کتاب تهران تا سال 1385 در محل برگزاری نمایشگاه‌های بین‌الملل تهران در خیابان سئول برگزار شد و با تصمیم دولت نهم (با هدف رفع مشکلات ترافیکی) در سال 1386 به مصلای تهران انتقال یافت. در سال 1395 این رویداد با نظر مدیران فرهنگی دولت یازدهم به مدت 2 سال (دوره‌های 29 و 30) به مجتمع نمایشگاهی «شهر آفتاب» نقل مکان کرد و به دو دلیل عمده که عبارت بودند از کاهش آمار بازدیدکنندگان و تکمیل نشدن سایت نمایشگاهی، بار دیگر در سال 1397 به مصلای تهران بازگشت و ماندگار شد. به عقیده مسئولان، مهیا‌ترین و مناسب‌ترین مکان برای برپایی نمایشگاه کتاب تهران، همچنان مصلای تهران است؛ هرچند که برخی از اهالی نشر و بازار کتاب همچون ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و عضو شورای سیاست‌گذاری سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران، هیچ کجا برای این رویداد، «سئول» نمی‌شود: «بهترین گزینه برای برگزاری نمایشگاه کتاب، محل دائمی نمایشگاه بین‌المللی در خیابان سئول است... مصلی هم ترافیک دارد!»

150 هزار متر مربع کتاب

مطابق با آخرین اظهارات سخنگوی نمایشگاه کتاب تهران، سی‌وپنجمین دوره از این رویداد در ۱۵۰ هزار متر مربع فضای مصلی امام خمینی(ره) گسترده است و ۲۷۰۰ ناشر و ۳۶۰ کتابفروشی در آن مشارکت دارند که بخشی از این مشارکت‌ها، معطوف به فعالیت در بخش مجازی نمایشگاه است. براین اساس علاقه‌مندان به کتاب و کتاب‌خوانی می‌توانند هم به صورت فیزیکی و هم از طریق سامانه مجازی نمایشگاه، کتاب‌های مورد علاقه‌ خود را خریداری کنند. برپایی تمام بخش‌های نمایشگاه در فضاهای مسقف (شبستان و رواق‌های غربی و شرقی) از دیگر ویژگی‌های این دوره از نمایشگاه است که به گفته مدیران قرار است در بخش بین‌الملل نیز میزبان 50 مدعو خارجی از 25 کشور باشد و 50 هزار عنوان کتاب خارجی نیز در آن عرضه شود. اعلام آمادگی 270 خبرنگار داخلی و حضور ۳۰ نفر از نمایندگان رسانه‌های خارجی برای پوشش خبری این رویداد نیز خبر دیگری است که توسط برگزارکنندگان اعلام شده است.

آخرین رکورد گرانی در بازار کتاب

اما از اعداد و ارقام معمول همیشگی که بگذریم؛ شاید اصلی‌ترین مساله در برپایی نمایشگاه کتاب، مساله قیمت کتاب‌ها و توان خرید بازدیدکنندگان است. از نمایشگاهی که بعد فروشگاهی‌اش همچنان به بعد نمایشگاهی آن می‌چربد، جز این انتظاری نیست، بنابراین طبیعی است که همپای گرانی کتاب در سال‌های اخیر، اعلام نارضایتی اهالی نشر و مخاطبان کتاب که دو سوی این معادله‌اند، از رسانه‌ها و تریبون‌های مختلف شنیده شود.

برای بررسی دقیق‌تر ماجرا، خوب است که به بررسی آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب درباره وضعیت نشر و بازار کتاب، بپردازیم. آخرین گزارش منتشر شده از سوی این نهاد، آمار نشر کتاب در اسفند ماه 1402 است. این گزارش حاکی از آن است که قیمت متوسط کتاب در فاصله‌ کمتر از 2 ماهه از نمایشگاه، 147 هزار تومان بوده است که رقم قابل توجهی‌ست؛ خصوصا برای اهالی مطالعه که عموما از اقشار متوسط رو‌به‌پایین جامعه‌اند. باید در نظر داشت که میانگین 147 هزار تومانی، به قرار تقریبی صفحه‌ای 850 تومان به دست آمده و مثلا اگر بازدیدکننده‌ای بخواهد به‌ خرید کتاب‌های قطور‌تر فکر کند، با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد بود. مضاف‌بر اینکه غالب کتاب‌های حوزه بزرگسال، هم به لحاظ تعداد صفحات و هم به‌لحاظ قیمت محاسبه شده از سوی ناشر، رکوردهای بالاتری را رقم زده‌اند؛ تا جایی که برخی ناشران بهای هر صفحه را تا مرز 1500 تومان بالا برده‌اند که در این صورت، یک کتاب 200 صفحه، 300 هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.

میانگین قیمت کتاب در سال 1401 برابر با 83 هزار و 290 تومان ثبت شده و این رقم در سال 1402 به 122 هزار و 350 تومان رسیده که نشانگر رشد47 درصدی قیمت کتاب در سال اخیر است

از این اسفند تا آن اسفند

کتاب گران شده؛ اما چقدر؟ برای پاسخ دادن به این سوال، ساده‌ترین راه مقایسه‌ بهای کتاب در اسفند ماه دو سال اخیر است. گزارش آماری موسسه خانه کتاب حاکی از آن است که قیمت متوسط کتاب در اسفندماه 1401 برابر بوده است با 115 هزار تومان. بنابراین یک محاسبه‌ ساده نشان می‌دهد که قیمت متوسط کتاب در یک سال گذشته، قریب به 30 درصد افزایش داشته است. البته میانگین قیمت کتاب در سال 1401 (جمیع 12 ماه) برابر با 83 هزار و 290 تومان ثبت شده و این رقم در سال 1402 به 122 هزار و 350 تومان رسیده که نشانگر تورم 47 درصدی قیمت کتاب در سال اخیر است. بر این اساس این پیش‌بینی وجود دارد که سی‌پنجمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران نیز مانند دوره‌های اخیر، با کاهش عددیِ فروش همراه باشد؛‌ چراکه افزایش قیمت در این بازار فرهنگی، مخاطبان و بازدیدکنندگان را که روزانه با چالش‌های اقتصادی متعددی دست‌ و پنجه نرم می‌کنند، تا حد زیادی دست خالی به خانه‌هایشان بازخواهد گرداند. حال اینکه تخفیف‌های عموما 10 درصدی نمایشگاه کتاب و بن‌های محدود خرید کتاب که تنها برخی اقشار امکان استفاده از آن را دارند نیز نمی‌تواند تغییر چندانی در این شرایط ایجاد کند.

و آخر اینکه: میزان مطالعه به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های فرهنگی در هر کشور به‌شمار می‌آید و با این حساب، حمایت از صنعت نشر یکی از سیاست‌های شناخته‌شده در کشورهای علاقه‌مند به توسعه است. دولت‌ها با این رویکرد، به تخصیص یارانه و اعتبارات حمایتی در قالب بودجه فرهنگی مبادرت می‌ورزند تا با پایین نگه‌داشتن قیمت کتاب، قدرت خرید کتاب را در جامعه حفظ کنند. با این‌ وجود، افزایش قیمت کتاب ضمن تضعیف اصناف فعال در صنعت نشر (از مولف و مترجم گرفته تا ناشر و کتابفروش)، شانس دسترسی مردم به کتاب و سرانه مطالعه را پایین می‌آورد؛ اتفاقی که در سال‌های اخیر، به وضوح شاهد آن بوده‌ایم. با این وجود، نمی‌توان منکر نقش بسزای نمایشگاه کتاب تهران در ایجاد تحرک (هرچند بطئی) در بازار کتاب کشور شد. البته بعد از 34 سال برگزاری، این ویژگی را دیگر نباید در شمار امتیازات مثبت نمایشگاه و مدیران برگزارکننده قرار داد؛ چراکه در شرایط متعارف، نمایشگاه جای نمایش است و علاقه‌مندان به کتاب‌خوانی باید کتاب مورد علاقه‌ خود را در کتابفروشی‌ها جست‌وجو و خریداری کنند؛ نه نمایشگاه‌ها.