تهاتر نفت؛ راهکار یا اجبار؟

به دنبال تشدید تحریم‌ها علیه ایران و خبر تعلیق فعالیت بانک ملی ایران در عراق، امکان انجام بسیاری از امور در راستای تعاملات تجاری – مالی فی مابین دوکشور و صادرات گاز را با چالش مواجه ساخت، هر چند کمی بعد عراق ادامه فعالیت بانک ملی در این کشور را مجدداً مجاز کرد، اما همزمان  وزیر نفت عراق هم اعلام کرده که مبالغ مربوط به واردات گاز ایران را به خاطر تحریم‌ها پرداخت نمی‌کنیم، این در حالی است که مبالغ حاصل از این مراودات به ده میلیارد یورو رسیده است. از این رو با حسن مرادی، نماینده سابق مجلس و همچنین استاد دانشگاه به گفت و گو پرداخته‌ایم که در  ادامه می‌خوانید.

مزیت‌های فروش نفت در شرایط تحریم به شکل تهاتر به دلیل چالش‌های موجود ناشی از اِعمال تحریم‌ها و موانع بر سرِ مبادلات مالی برای ایران چیست و آیا ادامه این روند برای کشور مطلوبیتی به دنبال دارد؟

تحریم علیه ایران باعث شده تا ایران امروزه نه تنها در حوزه نفت و انرژی بلکه در بسیاری از حوزه‌های دیگر به «تهاتر» روی آورد تا بتواند مدیریت مطلوبی در تامین آنچه که در حوزه های مختلف به آن نیاز دارد انجام دهد، در حقیقت این رویکرد پروسه‌ای است که برخی از کشورها در راستای روابط فی مابین اقتصادی به آن استناد کرده‌اند و البته دلیل اصلی آن هم تحریم و مشکلات ناشی از آن نیست، بلکه حرکت جهانی در مسیر دلارزدایی از جمله دلایل اصلی آن به شمار می‌آید، ایران البته به دلیل فشار تحریم‌ها و موانع موجود بر سر راه فروش نفت و گاز و ... به تهاتر روی آورده است و مبادلات کالای خود را انجام می دهد و در مقابل برخی از کشورهای دیگر نیز از این طریق نیازهای خود را تامین می کنند و مشتری‌های خود را نیز در این مسیر پیدا کرده و توانسته است عرضه خود را تا حدی افزایش دهد. در همه جای دنیا بهترین راه برای کالای فروخته شده دریافت ارز است اما از آنجا که کشور ما در شرایط تحریمی قرار دارد، ما راهی جز تن دادن در مسیرهای فرعی نداریم در واقع این موضوع یک اصرار نیست بلکه اجبار است و از آنجا که به خاطر شرایط حال حاضر تحریمی کشور ما مجبور هستیم در ازای صادرات، کالا یا خدمات دریافت کنیم.

آیا فروش نفت ، گاز و ... با درنظرگرفتن تخفیفات به برخی از مشتریان مانند چین برای ایران مزیت محسوب می شود؟ چرا که باقی ماندن پول حاصل از فروش نفت با تخفیفات به دلیل نپذیرفتن FATF از سوی ایران، باعث شده تا پول حاصل از فروش نفت و گاز سالیان متمادی به دستِ ایران نرسد و به این ترتیب ضررهای حاصل از فروش نفت به روش مذکور چندبرابر شود، آیا هیچ گزینه دیگری غیر از این روش در حال حاضر برای فروش نفت و گاز با به‌کارگیری دیپلماسی سیاسی – اقتصادی وجود ندارد؟

فروش نفت با تخفیف را می توان جزئی از عواملی دانست که می تواند به ایران برای فروش نفت در شرایط کنونی کمک کند . در حقیقت این امر سیاستی است که برخی از کشورها با شرایط تقریباً مشابه با ایران، مانند روسیه نیز انجام می‌دهند، چرا که در غیراینصورت با وجود تحریم‌ها دیگر انگیزه‌ای برای خرید نفت از ایران باقی نخواهد ماند، این امر به ویژه با توجه به اینکه هیچ تغییری نیز در سیاست‌های ایران و همچنین تحریم‌های جهانی علیه ایران وجود ندارد، قابل بررسی است، در حقیقت چنین روشی تنها ابزاری است که ایران در حال حاضر برای فروش نفت و گاز در اختیار دارد، هر چند حضور ایران در برخی از پیمان‌ها مانند شانگهای، حضور در گروه بریکس و ... عاملی جهت گسترش روابط و تسریع و بهبوددهنده روابط تلقی می‌شوند و تسهیل در تجارت متقابل ایران با دیگر کشورها را ایجاد می کند، اما قطعاً همه کشورها به دنبال منافع خویش در مرحله نخست هستند و دوری از تهدیدهای احتمالی ناشی از برقراری روابط تجاری با ایران از جمله این موارد محسوب می‌شود و در صورت قصد خرید نفت و گاز از ایران حتی از سوی کشورهای همجوار، دراندیشه حفظ منافع خود در گام نخست و سپس حفظ اصول و سیاست‌های همجواری در عرصه بین‌المللی هستند. در حقیقت امروز تمام کشورها به دنبال منافع متقابل هستند، هنگامی که ببینند کالایی تهاتر می‌شود یا کشوری در همجواری خود نفت دارد (همجواری اصطلاحی در حقوق بین‌الملل است) نفت خود را از دیگر کشورها تهیه نمی‌کند مانند کشورهای همجوار ایران که خرید نفتی خود را از ما دارند و نه از کشور ونزوئلا، در واقع کشور همسایه نفت خود را از ما تهیه می‌کند. از این رو ایران نیز در صدد است با افزایش فروش نفت خود در بازارهای جهانی از این طریق به برنامه‌های از پیش تعیین شده خود دست یابد.

یکی از کشورهایی که در حال حاضر با آن مبادلات گازی داریم کشور عراق است که با وجود تحریم ها امکان بازپرداخت پول حاصل از صادرات گاز برای عراق وجود ندارد و به این ترتیب مدت طولانی سرمایه ایران در این کشور باقی می ماند، آیا ادامه این پروسه منفعتی برای ایران دارد؟

ایران در حال حاضر برای انتقال گاز از طریق لوله محدودیت دارد و به کشورهای همسایه از جمله آذربایجان، ارمنستان، عراق و... نمی‌توانیم گاز صادر کنیم و از آنجا که محدودیت در صادرات گاز باعث شده توان کشور را برای اجرای برنامه‌های صادرات گاز کاهش داده است، بهترین گزینه و تصمیم کاربردی در این خصوص در این زمینه در وهله اول صادرات آن به عراق است چراکه  در لحظه آخر عراق محدودیت بانک ملی ایران را به خاطر تحریم‌ها حذف کرد و اجازه داد که بانک ملی ایران به همکاری خود در عراق ادامه دهد؛ بنابراین چون طرف عراقی ما حسن‌نیت دارد، مهم این است که ما به هر صورت وجه یا ثمن گاز فروخته شده را دریافت کنیم و اگر این دریافت شود مهم نیست که جنبه تحقق یا جنبه سرمایه‌گذاری داشته باشد  و از آنجا که  قرار نیست عراق به ما دلار بدهد، چون دلار شامل تحریم‌ها می‌شود و مشکلاتی را ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است که ما در مناسبات با کشورهمسایه از تهاتر استفاده کنیم و در ازای صادرات گاز کالاهای مورد نیاز را دریافت کنیم. برای تاوان این موضوع کشور ما مبادلات دیگری با کشورهای دیگر هم دارد که قابل جبران است و کشورهای دیگری هم هستند که با ما روابط دارند که مبادلات با آن‌ها می‌تواند در این راستا جبران کند؛ کشورهایی مثل امارات، عربستان سعودی، کویت  و این نشان می‌دهد که ایران قابلیت مبادلات و معاملات منطقه‌ای و بین‌المللی در بازارهای جهانی را دارد و ما می‌توانیم نیاز خود را از منابع مشابه تامین کنیم.

ارزیابی و پیش‌بینی شما در خصوص وضعیت ایران با وجود تحریم‌ها و احتمال تشدید آن با وجود انتخابات آمریکا و روی کارآمدن ترامپ چیست؟

قطعاً تحریم‌ها برقرای روابط تجاری – اقتصادی با دیگر کشورها در تمام حوزه‌ها را برای کشور دشوار می کند، اما در این میان برخی از کاسبان تحریم با سوءاستفاده از اینکه تحریم برای کشور نعمتی برای رشد و توسعه و خودکفایی فراهم آورده است، با بهره گیری از رانت‌ها و بهره‌های اقتصادی، منافع کلانی را به دست می‌آورند و از چالش‌های اقتصادی کشور نیز به نفع خود بهره برداری می کنند. در نتیجه به نظر می‌رسد با ارزیابی مطلوب شرایط اقتصادی – سیاسی – اجتماعی کشور در سطح خرد و کلان سریع‌تر اقدامات لازم را انجام دهیم و از تعلل‌های و قرارگیری در شرایطی که می تواند به تشدید شرایط دشوار و تحمیل فشار بیشتر به مردم منتهی می شود، دوری کنند تا شاید شرایطی ایجاد شود تا ایران با بهره گیری از منابع غنی خود و همچنین مدیران کارآمد جبران عقب افتادگی در حوزه های مختلف را کند و همچنین بتواند به درآمدهای واقعی ناشی از مبادلات تجاری خود دست یابد چرا که بدون شک ادامه تحریم ها باعث می شود بسیاری از کشورها از ادامه همکاری‌های اقتصادی با ایران به دلیل به مخاطره افتادن منافع خود سربازنند و به این ترتیب در شرایط پرریسک مبادلات اقتصادی – تجاری تهدیدات بیشتری برای مردم رقم بخورد.

بهترین گزینه های پیش روی ایران برای تقویت درآمدهای حاصل از انرژی به ویژه نفت و گاز در کشور و همچنین بهبود جایگاه ایران در زمینه در جهان به ویژه منطقه چیست؟

تهاتر در حال حاضر تنها گزینه پیش روی کشور برای فروش نفت و گاز و ... به شمار می‌آید که البته مطلوب است درآمدهای ناشی از آن را درحوزه سرمایه گذاری به منظور به روزرسانی تجهیزات و توسعه در بخش انرژی به کار گرفت و از واردات کالا و اقلام غیرضروی خودداری کرد. در گام بعدی بهره‌برداری از میادین مشترک نفت گاز رویکردی محسوب می‌شود که ایران باید با قدرت در آن گام بردارد و به هرطریقی نباید از آن بازماند، در این راستا استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش بنیان و ایجاد انگیزه برای تشویق سرمایه گذاران داخلی و خارجی در کشور از جمله پارامترهایی به شمار می آید که می تواند خلاءهای کنونی را از بین برده یا کمرنگ کند. به روزرسانی دانش جهت بهره برداری از میادین نفت و گاز و تجهیزات موردنیاز می تواند علاوه بر افزایش ظرفیت تولید، جایگاه و قدرت ایران در این زمینه را بهبود بخشد و امکان حضور در بازارهای بین المللی را برای کشور پررنگ تر از سابق کند. از سوی دیگر توجه به پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز رویکردی مهم به شمار می آید که می تواند بر اهرم های تحریم در شرایط حال حاضر غلبه کند، هر چند هنوز نتوانستیم با اقداماتی که در حال حاضر روی داده به آنچه که مورد نظرمان بوده است دست یابیم، همچنین بهره‌وری از فرصت های پیش رو مانند جنگ اوکراین و روسیه و کمبود نفت ناشی از این امر می تواند فرصت مطلوبی برای ایران باشد تا بتواند حضور موثرتری در بازار نفت و گاز و ... در جهان داشته باشد. در نهایت توسعه درآمدهای کشور از محل فروش نفت و گاز بستگی به اتخاذ سیاست های و برنامه ریزی‌های دقیق و همچنین استفاده به‌موقع از فرصت‌های دارد که نیاز به مدیران کارآمد و همچنین توسعه دیپلماسی قوی اقتصادی در کشور دارد.