سال آینده با شرایط پیچیده اقتصادی مواجه خواهیم بود

این سؤالی است که«آرمان ملی» در گفت‌وگو با دکتر بهمن آرمان، اقتصاددان به تحلیل و بررسی آن پرداخته است.دکتر آرمان معتقد است:« اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم بهبود وضعیت اقتصادی کشور و مردم منوط به‌حل مناقشات بین‌المللی ایران است و تا زمانی که این مناقشات حل نشود نمی‌توان نسبت به بهبود وضعیت چندان امیدوار بود.در شرایط کنونی ایران ارتباطی با بازارهای پولی و سرمایه‌ای جهان ندارد و به همین دلیل کمتر کشوری حاضر است تأمین مالی پروژه‌های ایران را برعهده بگیرد چه برسد به کشورهای اروپایی،ژاپن و کره جنوبی». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*با توجه به شرایط داخلی و بین المللی چه چشم انداز اقتصادی برای کشور در سال1403 متصور هستید؟

پس از انقلاب به دلیل عدم ارتباط ایران با شرکت‌های بین‌المللی و استفاده از تکنولوژی آنها هنوز نتوانسته ذخایر جدیدی درزمینهٔ نفت،گاز و... کشف کند.بااین‌وجود ایران ازنظر تنوع مواد معدنی جز10 کشور نخست جهان به شمار می‌رود.ایران همچنین دارای چهارمین منابع کشف‌شده نفت در جهان است.اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم بهبود وضعیت اقتصادی کشور و مردم منوط به‌حل مناقشات بین‌المللی ایران است و تا زمانی که این مناقشات حل نشود نمی‌توان نسبت به بهبود وضعیت امیدوار بود.در شرایط کنونی ایران ارتباطی با بازارهای پولی و سرمایه‌ای جهان ندارد و به همین دلیل کمتر کشوری حاضر است تأمین مالی پروژه‌های ایران را برعهده بگیرد چه برسد به کشورهای اروپایی،ژاپن و کره جنوبی.بخش بزرگی از منابع ارزی ناشی از صادرات ما قابل بازگشت به داخل کشور نیستند. من معتقدم بودجه ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده دارای نقایصی است و بخش های مهمی از منابع پیش بینی شده در بودجه محقق نخواهد شد.در چنین شرایطی دولت با کسری بودجه مواجه خواهد شد و مجبور می شود اسکناس بدون پشتوانه چاپ کند. همه این موارد دست به دست هم می دهد تا نرخ تورم در سال آینده افزایش پیدا کند.در چنین شرایطی سوداگری مالی در بخش مسکن و ارز و طلا افزایش پیدا خواهد کرد.من معتقدم دولت در تدوین بودجه سال1403 دیدگاه توسعه ای نداشته و به مقوله توسعه توجه نکرده است.این در حالی است که دولت به راحتی می تواند از طریق اوراق سپرده ویژه به جای سپرده عام که مشخص نیست منابع مالی آن در چه زمینه ای هزینه می شود اقدام به استفاده از این ابزار کارآمد کند به همین دلیل من معتقدم چالش‌های اقتصادی امروز جامعه ایران همچنان ادامه خواهد داشت.

به صورت طبیعی هنگامی که ما پول نداشته باشیم وارداتی نیز در کشور صورت نمی گیرد.اگر واردات نیز صورت نگیرد که به صورت طبیعی عوارض گمرکی،سود بازرگانی و امثالهم نیز گرفته نمی شود.مهم ترین آسیبی که این نوع شیوه اداره اقتصاد کشور به کشور وارد می کند این است که تعطیلی مقطعی یا کامل بسیاری از طرح های توسعه ای است به عنوان مثال آزادراهی مانند آزاد راه اصفهان به شیراز که در حدود220 کیلومتر است نباید15 سال طول بکشد و بلکه براساس استانداردهای جهانی باید حداکثر در طول دو سال به پایان برسد

*چه چشم‌اندازی را برای اقتصاد در سال آینده مشاهده می‌کنید؟

باید به این واقعیت اذعان کرد که تنش‌های موجود در روابط خارجی ایران همچنان به‌عنوان مانع مهمی در ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای جهان و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی مردم وجود دارد.ما از نیمه دولت اصلاحات تا امروز دارای پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص کشور هستیم. این اتفاق درباره همسایه‌های ما وجود ندارد. به‌عنوان‌مثال علی‌رغم اختلافات عمیقی که بین ترکیه،اسرائیل و عربستان وجود دارد آقای اردوغان به دلیل اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی دارد به عربستان و امارات متحده عربی سفر می‌کند و تلاش می‌کند مسئولان این کشورها را برای سرمایه‌گذاری در ترکیه تشویق کند.این در حالی است که ایران علی‌رغم اینکه قیمت نفت افزایش پیداکرده و قادر به صادرات نفت خود نیز نیستیم و از شرایطی که در بازارهایی جهانی به وجود آمده استفاده چندانی نمی‌کنیم. به صورت طبیعی هنگامی که ما پول نداشته باشیم وارداتی نیز در کشور صورت نمی گیرد.اگر واردات نیز صورت نگیرد که به صورت طبیعی عوارض گمرکی،سود بازرگانی و امثالهم نیز گرفته نمی شود.مهم ترین آسیبی که این نوع شیوه اداره اقتصاد کشور به کشور وارد می کند این است که تعطیلی مقطعی یا کامل بسیاری از طرح های توسعه ای است.به عنوان مثال آزادراهی مانند آزاد راه اصفهان به شیراز که در حدود220 کیلومتر است نباید15 سال طول بکشد و بلکه براساس استانداردهای جهانی باید حداکثر در طول دو سال به پایان برسد.این مسائل مشکلاتی را برای کشور به وجود آورده است. مشکلاتی نیز در اقتصاد کشور وجود دارد که ارتباطی با تحریم ها و وضعیت قیمت ارز در کشور ندارند.به عنوان مثال آزادراه ها،ساخت راه آهن و ساخت مسکن می توانند در کشور صورت بگیرد.در این زمینه ابزارهای کافی نیز تهیه شده که از طریق شرکت های سهامی عام پروژه محور این اقدامات صورت بگیرد و نه از طریق دولت.با این وجود سازمان بورس و اوراق بهادار به دلیل ضعیف مدیریتی نمی تواند زمینه های این اقدامات را به وجود بیاورد.

*سهم چالش های بین المللی را در چشم انداز اقتصادی سال آینده بیشتر می دانید یا سیاست های اقتصادی داخلی را؟

کشورهای زیادی وجود دارد که تمایل دارند در صنایع ایران اعم از صنعت فولاد،پتروشیمی،ساخت پالایشگاه و ساخت واحدهای کشت و صنعت سرمایه‌گذاری کنند.بر اساس مطالعاتی که در استانداری خوزستان انجام‌گرفته بازار میوه و صیفی‌جات قطر تنها در حدود9 میلیارد دلار است.این در حالی است که ایران حتی سهمی در حدود500 میلیون دلار نیز از آن ندارد.کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای اینکه کانال سوئز را دور بزنند به ایران پیشنهاد دادند که آزادراهی را با همکاری کشور ایتالیا بسازند که بندر امام را با عبور از استان‌های محرومی مانند خوزستان،لرستان،کرمانشاه و آذربایجان عبور می‌کند و درنهایت به شبکه آزادراهی بازرگان اتصال پیدا می‌کند که این شبکه آزادراهی درنهایت به شبکه آزادراهی اروپا می‌رسد و درنتیجه صادرات و واردات این کشور شکل راحت‌تری به خود می‌گیرد.در چنین شرایطی دولت ایران هنوز اقدام مناسبی در این زمینه نداشته و از چنین فرصتی به سود خود استفاده نکرده است.نکته دیگر آنکه کشور هند که از حمله روسیه به اوکراین حمایت می‌کند تصمیم گرفته صادرات برنج و سایر محصولات خود را از طریق بندر چابهار به روسیه انجام بدهد.این کشور اعلام کرده که این رویکرد باعث کاهش50 درصدی هزینه حمل‌ونقل می‌شود. در زمان دولت ترامپ که ایران با تحریم‌های بین‌المللی از سوی آمریکا مواجه شد اعلام شد که بندر چابهار جز موارد تحریمی نخواهد شد و هند می‌تواند سرمایه‌گذاری250 میلیون دلاری خود را در این بندر انجام بدهد.بااین‌وجود هندی‌ها از ترس تحریم‌ها این کار را انجام ندادند و درعین‌حال راه آهنی که قرارگاه خاتم‌الانبیا از چابهار به زاهدان کشیده یک‌خطه است و به‌هیچ‌عنوان پیش‌بینی دوخطه بودن این مسیر حتی در تونل‌ها نیز نشده است.

*با حضور برخی چهره ها تندروها در مجلس به چه میزان به حل مناقشات بین المللی خوشبین هستید؟

شرایط پیچیده تر از گذشته شده است. ایران کشوری است که صادرکننده مواد خام به جهان است و به دلیل تحریم‌ها قدرت و توانایی این را ندارد که علی‌رغم اینکه بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران جهان است آن را با برند خود به بازار جهانی عرضه کند.ما برای حفظ تمدن10هزارساله ایران ناچار هستیم با توجه به تکنولوژی‌هایی که فعلاً فقط در اختیار کشورهای غربی است بین5 تا7 میلیارد مترمکعب آب از دریا شیرین سازی و به فلات مرکزی ایران منتقل کنیم.ایران کشوری است که دارای یک موقعیت استثنایی درزمینهٔ ترانزیت است.برخی از کارشناسان برجسته بین‌المللی عنوان می‌کنند که چنانچه موقعیت ترانزیتی ایران در حال احیا شدن باشد و از بندر چابهار به آسیای میانه و از طریق بندر امام به مرز بازرگان متصل شود که دروازه ورود به اتحادیه اروپاست در عمل کانال سوئز از حیزانتفاع می‌افتد. اگر ما بخواهیم از موقعیت ترانزیتی خود استفاده کنیم روسیه آن را برنمی‌تابد. از سوی دیگر کشورهای عربی نیز شاید ازنظر اقتصادی از این تغییر استقبال کنند اما کشوری مانند مصر دوست ندارند موقعیت ترانزیتی که به‌واسطه کانال سوئز دارد را به ایران منتقل کند.چینی‌ها نیز به دنبال منابع غنی افغانستان هستند که در شرایط کنونی در اختیار طالبان قرارگرفته است.در این زمینه،‌چینی‌ها حتی حاضر هستند با گروه های که هیچ‌کس آنها را به رسمیت نشناخته وارد مذاکره شوند تا جاده ابریشم را به‌جای اینکه از مسیر سنتی خود یعنی ایران عبور بدهند به سمت افغانستان و پاکستان بکشانند تا منافع شان تأمین شود.