خداحافظی با برجام برای همیشه؟

طبق آخرین گزارش آژانس، ایران تا حدی فعالیت‌های رو به رشد هسته‌ای خود را محدود کرده و نشانه‌های جدیدی برای تعامل وجود دارد. اما به واقع، ماجرا چیست؟ کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل می‌گوید: گزارش جدید آژانس که برای ارائه به شورای حکام در هفته آینده تهیه شده، از کاهش موجودی اورانیوم غنی شده ۶۰ درصدی ایران از طریق رقیق‌کردن بخشی از آن سخن گفته است. با توجه به اینکه قبلا مقامات آژانس مدعی بودند که موجودی ۶۰ درصدی اگر اندکی بیشتر غنی شود برای تولید 3 بمب اتمی کافی خواهد بود اکنون می‌گویند با کاهش موجودی، اورانیوم ۶۰ درصدی موجود برای کمتر از سه بمب کافی است. هفته پیش گروسی به رویترز گفته بود که میزان غنی‌سازی ۶۰ درصدی درپایان سال قبل از ۹ کیلو به ۷ کیلو در ماه کاهش یافته است. همچنین می‌دانیم که آژانس در گذشته نیز گفته بود که ایران بین خرداد تا آبان سال گذشته غنی‌سازی ۶۰ درصد را به ۳ کیلو در ماه کاهش داده بود. اما به گفته آژانس مقدار غنی‌سازی ۶۰ درصدی از آبان به بعد از ۳ کیلو به ۹ کیلو در ماه افزایش یافته بود. با این حال گروسی گفته بود که این فراز و نشیب در حجم غنی‌سازی از نظر او روند اساسی را که افزایش مستمر موجودی اورانیوم غنی شده است، تغییر نمی‌دهد. آژانس مدعی است که ایران به غیر از استفاده تسلیحاتی، هیچ استفاده دیگری از اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ندارد. آژانس همچنین شکایت دارد که ایران از دادن ویزا به یک سوم از اعضای تیم بازرسی از جمله با تجربه‌ترین آن‌ها برای نظارت‌های توافق شده خودداری کرده است. به‌رغم این دو مشکل و نیز مشکل مداوم سه سایت قدیمی، به‌نظر نمی‌رسد که شورای حکام در نشست هفته آینده‌اش قطعنامه‌ای علیه ایران را در دستور کار داشته باشد. غرب که باید بانی چنین قطعنامه‌ای باشد، این روز‌ها گرفتاری‌های متعددی در اوکراین و خاورمیانه دارد و احتمالا مایل نخواهد بود که مشکل حاد دیگری را نیز برای خود ایجاد کند. ضمن اینکه سفر ماه آینده گروسی به ایران نیز در برنامه است. وی در واکنش به اینکه تا مهرماه آینده برخی بندهای بسیار مهم غروب برجام منقضی می‌شود؛ آیا برجام تا آن موقع دوام خواهد داشت و شاهد تحول خاصی در آن دوره خواهیم بود؟ اظهار داشت:  مطابق برجام قرار است در اکتبر ۲۰۲۵ یعنی ۱۰ سال بعد از «روز تصویب» محدودیت‌های هسته‌ای علیه ایران نیز مانند محدودیت‌های تسلیحاتی در اکتبر ۲۰۱۸ و محدودیت‌های موشکی و... در اکتبر ۲۰۲۳ برداشته شود. مهمتر از آن قرار است قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی شود و خاتمه یابد که در آن صورت بند ۱۱ آن نیز که مربوط به اسنپ بک یا مکانیسم ماشه است، منتفی شود و برنامه هسته‌ای ایران به‌طور کامل از دستور کار شورای امنیت خارج شود. می‌بینید که چه و اندیشه دقیقی از جانب هیأت ایرانی در برجام اعمال شده بود. وی افزود: با این حال در پی خروج ترامپ از برجام و ممکن نشدن رسیدن به توافقی با ترامپ در مورد برجام که ممکن بود با نام جدیدی و برخی تغییرات شکلی و سطحی انجام شود و مهمتر از آن ممکن نشدن توافق با دولت بایدن برای احیای برجام، دورنمای آنچه که انتظار آن را برای ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۱۶ مهر ۱۴۰۴) داشتیم، دست نیافتنی به نظر می‌آید هر چند هنوز هم شاید به‌طور کامل منتفی نباشد. به هر حال، محتمل است در صورتی‌که توافقی برای احیای برجام حاصل نشود، غربی‌ها اقدام به فعال‌کردن مکانیسم ماشه کرده و قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران را برگردانند.

*امیدی به برجام نیست

جلال ساداتیان، کارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر اسبق ایران در بریتانیا هم در خصوص غنی‌سازی ایران مطرح کرد: آن‌ها می‌گویند ایران غنی‌سازی را به حداکثر ممکن رسانده است، ولی برخی اعلام می‌کنند که ایران دنبال ساخت بمب نیست و این کار‌هایی هم که ایران کرده بیشتر برای امتیاز گیری پای میز مذاکره است. برای اینکه به فرض ایران چند بمب هم بسازد در مقابل ۳۰۰ بمبی که اسرائیل دارد، نمی‌تواند پاسخگوی چیزی باشد. در نتیجه ایران اصولا اعتقادی به ساخت بمب ندارد و از ابتدا اعلام کرده من دنبال بمب نیستم. برخی با طرح این مسائل سعی دارند تبلیغات منفی بکنند و شرایط را پیچیده‌تر کنند. در نتیجه شرایط بیشتر به سمت این رفته که امیدی به احیای برجام وجود ندارد. مساله پیچیده شده و تهدیدات جدی نسبت به ایران و مسائل ایران وجود دارد. منصور حقیقت‌پور نماینده سابق مجلس  هم معتقد است: مجلس نهم به مساله برجام ورود کرد. برجام تصویب شد اما یک رئیس‌جمهور در آمریکا آن را نقض کرد. اما دولت آن کشور که تغییر کرد آنها اعلام کردند که آماده احیای برجام هستند. اما این اتفاق نیفتاد و بابت آن روزی ۵۰۰ میلیون دلار خسارت به کشور وارد می‌شود. جریانی وجود دارد که اجازه نمی‌دهد دولت وارد مساله برجام شده و مذاکره کند.