بی‌آبی، خشکسالی و فرونشست زمین

این را مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، گفته با این توضیح که محدودیت منابع آبی، اجازه هیچ گونه بارگذاری جدید جمعیتی را نمی‌دهد.یکی از دلایل کم‌آبی و بی‌آبی به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمین مربوط می‌شود؛ رئیس سازمان محیط زیست هم با بیان اینکه در ایران، تمام منابع آب زیرزمینی برداشت شده اما جایگزین نمی‌شود، به تهران اشاره کرده که تنها در نمونه‌ای در منطقه کهریزک، خطر فرونشست زمین مطرح است؛فرونشستی که در همان حلقه و زنجیره یا مثلث برداشت بی رویه آب و هدررفت آن و خشکسالی و بی آبی جای می‌گیرد تا اضلاع  تخریب یک سرزمین را تکمیل کند. سرزمینی که مردمانش از مناطق زندگی خود به مناطقی که آب دارد و هوای بهتری و اندکی قابل تنفس، کوچ می‌کنند تا متعاقب آن، جمعیت‌شناسان از عواقب مهاجرت از نقاط مرکزی به استان‌های شمالی بگویند با طرح این پرسش که آیا «خود مسئولین حاضرند در محیط فقیر و در محرومیت کامل زندگی کنند؟»

اما چه بر سر آب ایران آمد تا از سرزمینی پر آب و سبز و با هوای خوش و بوی مطبوع به زمینی خشک و بی آب بدل شود؟ همین چند وقت پیش بود که معاون بهره‌برداری شرکت فاضلاب خبر داد: 80 درصد آب شرب مصرفی تهران تبدیل به فاضلاب می‌شود یا کارشناسان از دشت‌های حاصلخیزی خبر دادند که قربانی سدسازی شده‌اند.

در شرایطی که کشور خشک شده عده ای هم معتقدند که باید مردم را از خطرات خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها آگاه کرد. در این گزارش نگاهی به وضعیت وخیم و اوضاع رو به نابودی محیط زیست کشور و تهران به عنوان پیشانی و پایتخت این در کهن می‌اندازیم که هرچه در این خصوص بنویسیم و نسبت به وضعیت اسفبار محیط زیست ایران هشدار دهیم باز هم کم است.

چرا تهران امکان بارگذاری جدیدی جمعیت ندارد؟

محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، گفته هر گونه بارگذاری جدید جمعیت در تهران امکان‌پذیر نیست و دیگر ظرفیت جدیدی برای تأمین آب آن وجود ندارد چراکه در گستره استان تهران منابع آبی محدود شده‌اند. او با توجه به این شرایط تاکید کرده است که می‌بایست در خصوص سیاست‌های جمعیتی استان تهران تجدید نظر کرد. سیاست‌هایی که بنا به تاکید مسئولان بر پایه افزایش جمعیت و تاکید بر آن می چرخد و می‌چربد اما به گفته اردکانی «در موضوع بارگذاری جمعیت در هر اقلیمی نخستین چیزی که باید رعایت شود، آمایش سرزمینی است که موضوع اصلی آمایش سرزمین هم آب است.»

او به گذشته‌ها رجوع کرده و تمدن‌هایی که در کنار آب شکل می‌گرفته و هر جا آب بود، آبادی هم وجود داشته و ادامه داده که باید با توجه به آمایش سرزمین بررسی کرد که ظرفیت تأمین آب برای جمعیت جدید وجود دارد یا ندارد و اگر وجود دارد، اجرا شود.

کهریزک تهران به زودی دچار فرونشست خواهد شد؟

در خصوص کم بودن منابع آب تهران، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور، هم توضیح داده که تمام منابع آب زیرزمینی برداشت شده‌اند بی‌آنکه جایگزینی برای آن‌ها در نظر گرفته شود و ما به همان بحث برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و خشک شدن زمین و متعاقب آن فرونشست می‌رسیم؛ بحثی که علی سلاجقه هم به آن اشاره کرده با ذکر یک نمونه و این توضیح که «در منطقه کهریزک تهران، بحث فرونشست زمین وجود دارد.»

سلاجقه درباره خطر فرونشست زمین در کشور و اقداماتی که سازمان حفاظت محیط زیست در این رابطه انجام داده یا قرار است بدهد، به ایلنا گفته: وقتی بحث فرو نشست زمین مطرح می‌شود بحث تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی کشور مطرح است. به هرحال ما در مورد منابع آب سطحی خودمان با استفاده از روش‌های علمی که با طبیعت هارمونی دارند، خیلی کار نمی‌کنیم.

به نظر منظور سلاجقه از جایگزین، بحث هدایت آب‌های سطحی و استفاده از آب ناشی از سیلاب‌هاست که در گزارش‌های مکرر در این رسانه به هدررفت ان و نبود سیستم‌ها و امکانات و ابزار لازم جهت هدایت و بهره‌وری از آن اشاراتی کرده‌ایم.

رئیس سازمان حفاظت محیط ‌زیست در این زمینه توضیح داده که آب‌های سطحی کشور را باید با استفاده از روش‌های نوین آبخیزداری هم حفظ کنیم، هم ذخیره کنیم و هم نفوذ دهیم که در بحث نفوذ واقعا کار نمی‌کنیم.

اما اصفهان هم از جمله استان‌هایی است که بحث فرونشست به طور جدی در آن مطرح شده و می‌شود. سلاجقه در این خصوص هم گفته است که «به هر صورت بارگذاری‌هایی که در چندین دهه از لحاظ صنعتی و مصرفی در مصرف آب انجام شده است این منطقه را به این روز کشانده است باید هم مردم استان و هم مسئولان نسبت به بارگذاری‌های اضافی تدبیر کنند که این اتفاق نیفتد. این اتفاق افتاده است فعلا تدبیر کنیم و از این مرحله گذر کنیم اگر روند بارگذاری‌ها ادامه داشته باشد مشکلات دیگری هم خواهیم داشت.»

رئیس سازمان محیط زیست به وضعیت فرونشست در تهران برگشته و توضیح یا بهتر است بگوییم هشدار داده که «غالب دشت‌های ما در کشور ممنوعه هستند، در تهران هم در منطقه کهریزک بحث فرونشست وجود دارد و سال‌ها مطالعات این را نشان می‌دهد، خود ما هم از لحاظ علمی در این زمینه کار کردیم.»

مردم صرفه‌جویی کنند مشکل حل می‌شود!

همیشه در میانه بحث کم آبی سخن مسئولان به مردم و صرفه‌جویی آن‌ها ختم می‌شود؛ مانند آنچه علی سلاجقه گفته و تاکید کرده که آب کم داریم و فرآیند فرونشست یک فرآیند رو به رشد است.

اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم در گفت‌وگو با ایرنا که به آن اشاره کردیم، به طرح های در دست اجرا برای جبران کم آبی و بی‌آبی در تهران اشاره کرده؛ طرح‌هایی که به بحث سدها رسیده و نیز انتقال آب که هر دو از سوی کارشناسان محیط‌زیست مورد انتقادهایی واقع شده‌اند. او همچنین گفته که یک طرح مطالعاتی داریم که طرح انتقال آب از ارتفاعات ۲ هزار و ۳ هزار است و البته طرح‌های دیگری هم وجود دارد که در دست مطالعه است.

البته که در نهایت مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران به این نکته هم اشاره کرده که اگر این طرح‌ها هم اجرا شوند باز هم با توجه به محدودیت منابع آبی، تهران ظرفیت بارگذاری جدید جمعیتی ندارد و باید مراقب بود.

راهکارهای به نظر مناسب!

همانطور که گفته شد بحث سدها همیشه به عنوان راهکار دم‌دستی برای جبران بی‌آبی و کم آبی مطرح است هرچند در حال حاضر وضعیت سدها مناسب نبوده و همواره آماری از خالی شدن بی‌سابقه آنها منتشر شده است. از طرف دیگر کارشناسان اخیرا و البته همواره هشدار تازه داده‌اند که دشت‌های حاصلخیز قربانی سدسازی شده‌اند. یکی از آنها دشت معروف فارس؛ یک فعال حوزه کشاورزی و زیست محیطی استان فارس در گفت و گو با ایلنا معتقد است افت بیش از حد منابع آبی زیر سطحی نه تنها نگران کننده است، بلکه بحران های فرونشستی را رقم زده و فرو چاله‌های گسترده مبین استمرار خطا در مصرف منابع آبی است.

سیروس زارع عنوان کرد: واژه‌های مصرفی و اصطلاحات نه تنها در خدمت عنصر حیاتی (آب) زمین‌ و کشور نبود بلکه مدیریت را نیز به چالش می‌کشد.

او شنیده است که تولید و مصرف آب، استفاده از این عنوان آدرس اشتباهی در معادلات آبی است و می‌پرسد: کدام اقدام در کجای دنیا منجر به تولید آب شده است؟

به گفته عضو تشکل‌های تالابی کشور: آب عنصری موجود در چرخه‌ طبیعت است و اگر واژه تولید آب دست یافتنی بود، مناطق بحرانی در دنیا خصوصاً کشورهای پیشرو در صنعت و تکنولوژی با تولید آب می‌توانستند چالش‌هایشان را در این زمینه مرتفع کنند.

اما به گفته زارع، متاسفانه این سبک گفت وگو، اقدامات ما را به‌جای اینکه به سمت مدیریت و کاهش مصرف آب رهنمون کند به طرف سد سازی، انتقال آب و گسست در چرخه های زیستی هدایت می‌کند و روز به روز به ابعاد بحران افزوده می‌شود.گزارش را با این اظهار نظر شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس در خصوص مهاجرت مردم ایران در خود کشور به دلیل خشکسالی به پایان می‌بریم که به خبرآنلاین گفته: «وقتی‌که بودجه‌ها را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم به مناطق توسعه یافته بودجه بیشتری تخصیص داده شده و به مناطق دیگر کمتر، همین باعث می‌شود جمعیت حرکت کند، خود مسئولین حاضرند بروند در یک محیط فقیر و بدون آب و امکانات در یک محرومیت کامل زندگی کنند؟ بنابراین باید به این افراد مهاجر حق داد که به فکر خودشان باشند و حرکت کنند.»مهر سال قبل بود که احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی تاکید کرده بود که «یکی از تبعات مهم کمبود آب مهاجرت است، جمعیتی که برای کار کردن آب نداشته باشد راهی جز رها کردن آن منطقه ندارد. رودخانه هیرمند عملاً خشک شده تا مهاجرت از استانی مانند سیستان و بلوچستان بیشتر شود، این مهاجران هم بیشتر به سرزمین‌های شمالی مهاجرت می‌کنند.»