نخبگان کشور به دنبال جایگاه واقعی خود در کشور دیگر هستند

این در حالی است که این وضعیت در کشور ما وجود ندارد و افراد احساس می‌کنند به دلایل مختلف از زندگی خود لذت نمی‌برند.در واقع کسانی که مهاجرت می کنند گمشده‌ای به نام مفهوم زندگی دارند. اساسی ترین انگیزه خروج نخبگان جستجوی عزت اجتماعی است. فردی که ایران را ترک می‌کند، معمولاً در کشور مقصد، چیزی به عنوان تبعیض و ویژه خواری مشاهده نمی‌کند و به راحتی و بدون دغدغه می‌تواند به درجات عالی تحصیلی و شغل و درآمد مناسب برسد».جملات ذکر شده اظهارات دکتر مجید ابهری رفتارشناس اجتماعی در گفت وگو با آرمان ملی است. ابهری در این گفت وگو به مهم ترین دلایل مهاجرت نخبگان از کشور پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

*چرا تمایل به مهاجرت در کشور نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است؟

مهاجرت نخبگان از کشورهای در حال توسعه‌ای از آسیب‌های اساسی بر پیکره علمی، تخصصی و اقتصادی است که کشورمان نیز از این قاعده جدا نمی‌باشد. کشورمان در چند سال اخیر از فرار مغزها چندین برابر جنگ تحمیلی صدمه اقتصادی دیده و حتی گفته می‌شود که این موضوع، دو برابر درآمد نفتی به اقتصاد جامعه ضرر می‌زند. هر سال چندین هزار ایرانی با توانایی فکری بالا یا مدارج تحصیلی عالی از کشور خارج می‌شوند و ضررهای هنگفتی را نصیب جامعه می‌کنند. باید توجه داشت که عدم رفاه اجتماعی، امکانات آموزشی قابل توجه و رفاه اقتصادی از عوامل اصلی محرک در خروج نخبگان می‌باشد اما از اصلی‌ترین دلایل می‌توان از عزت اجتماعی نام برد.دلیل این موضوع این است که برخی از تحصیلکرده‌ها و متخصصان وضعیت اقتصادی و مالی خوبی در کشور دارند اما با این وجود علاقه‌مند به مهاجرت می‌باشند. از سوی دیگر آغوش باز جوامع اروپایی و آمریکایی در خروج نخبگان از کشور بی تاثیر نبوده است. در میان برخی بر این باورند که متخصصی که می‌خواهد از کشور خود برود همان بهتر که مهاجرت کند. این حرف از نظر احساسی درست است اما به موازات این گونه افکار برخی دیگر، نگاه فرا جغرافیایی دارند و معتقدند یک فرد نخبه و کارشناس متخصص در هر کجای دنیا که باشد برای بشریت مفید است.از نگاه اقتصادی 80 درصد ثروت کشور نیروی انسانی و مابقی منابع طبیعی است که باید بسیار مورد توجه قرار بگیرند. امروز دنیا به این واقعیت رسیده که متخصصان ایرانی از خلبانان و پزشکان گرفته تا مهندسان و تکنیسین‌ها همگی دارای استعداد و قدرت فکری بسیار بالایی بوده از همین رو است که سعی در جذب آنها با هر ترفندی دارند.از طرفی باید این حقیقت را بپذیرفت که در صورت تداوم مهاجرت نخبگان، زیان‌های زیادی را به جامعه وارده کرده که غیر قابل جبران خواهد بود. بنابراین دولت باید با تشکیل کارگروه ویژه، اقدام به ایجاد بسته‌های تشویقی برای متخصصان مهاجر کرده و قطب‌های جذاب برای آنها ایجاد کند و بعضی از مواردی که ممکن است مورد دلزدگی آنها شود را از میان بردارد.

*چرا نبود عزت اجتماعی را مهم ترین عامل افزایش مهاجرت می دانید؟

امروز مفهوم زندگی برای مردم کشورهای جهان حائز اهمیت است. اینکه افراد از زندگی خود لذت ببرند. این در حالی است که این وضعیت در کشور ما وجود ندارد و افراد احساس می کنند به دلایل مختلف از زندگی خود لذت نمی برند.در واقع کسانی که مهاجرت می کنند گمشده ای به نام مفهوم زندگی دارند. اساسی ترین انگیزه خروج نخبگان جستجوی عزت اجتماعی است. فردی که ایران را ترک می‌کند، معمولاً در کشور مقصد، چیزی به عنوان تبعیض و ویژه خواری مشاهده نمی‌کند و به راحتی و بدون دغدغه می‌تواند به درجات عالی تحصیلی و شغل و درآمد مناسب برسد.در حقیقت کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا که معمولا مقصد مهاجران ایرانی است، پیش روی همه مهاجران پلن‌هایی را می‌گذارند که فرد با انتخاب هر کدام و با توجه به میزان تلاش و استعداد خود به جایگاه‌های اقتصادی و حتی مقام‌های دولتی می‌رسد.از سوی دیگر در سال های اخیر گرانی‌ها زندگی مردم را سخت کرده و چالش‌های زیادی را در زندگی آنها به وجود آورده است. امروز میزان فقرا نسبت به گذشته بیشتر شده و بسیاری از مردم که تا دیروز در وضعی مناسبی زندگی می‌کردند به دلیل گرانی‌ها با چالش‌های جدیدی در زندگی خود مواجه شده‌اند.مردم ایران درطول تاریخ همواره وفاداری وایمان به آرمان‌های فرهنگی وملی را به اثبات رسانده اند.بعدازپیروزی انقلاب اسلامی نیز تقدیس وحراست از مقدسات دینی را به معیار های فوق پیوند زده اند.کمبودها، مشکلات اقتصادی همراه با گرانی ها وکمیاب شدن برخی از کالا ها نیز نتوانست این ملت استوار را به زانو در آورد.8سال جنگ تحمیلی؛شهداوجانبازان وآزادگان در دوران جنگ داغ‌های سنگینی برسینه های خانواده های ایرانی از هرقوم ومنطقه ای گذاشته وبرخی از خانواده ها هنوز هم در انتظاری سخت وتلخ درانتظار بازگشت جگر گوشه های خود هستند.تحریم های چهل و چهار سال گذشته این مردم نستوه را با مشکلات متعدد روبرو ساخته ومقاومت این ملت به الگوی تاریخی درجهان تبدیل شد. آنچه که موجب آزردگی روحی ودلگیری دلسوزان ونخبگان است بی توجهی وکم لطفی به ملتی با اینهمه سوابق و برنامه ها بودند.

در صورت تداوم مهاجرت نخبگان، زیان‌های زیادی را به جامعه وارده کرده که غیر قابل جبران خواهد بود.بنابراین دولت باید با تشکیل کارگروه ویژه، اقدام به ایجاد بسته‌های تشویقی برای متخصصان مهاجر کرده و قطب‌های جذاب برای آنها ایجاد کند و بعضی از مواردی که ممکن است مورد دلزدگی آنها شود را از میان بردارد

*شما عملکرد نهادهای تصمیم‌گیر را دلیل افزایش مهاجرت ها می‌دانید؟

متأسفانه به‌رغم وجود بنیاد ملی نخبگان و بعضی از نهادهای مشابه هنوز نهادی منسجم و مؤثر در زمینه‌های جذب و تقویت نخبگی در کشور وجود ندارد. بر این اساس بسیاری از کشورهای به اصطلاح پیشرفته برای کاهش هزینه‌های دانشمندپروری و تربیت نخبگان کانال مهاجرت از کشورهای دیگر به ویژه ایران را با شدت و قدرت باز کرده و از این مجرا برای جذب نخبگان در رشته‌های مختلف و بهره‌گیری از آن‌ها استفاده می‌کنند.از سوی دیگر کمرنگ‌بودن تعهد نسبت به جامعه خودی و معیارهای اخلاقی در بعضی پیشگامان علمی در کشور، موجب می‌شود دانشجویان و نخبگان علمی کشور در دوران تحصیل با وجود علاقه مفرط به رشد علمی گاه توسط این مربیان با باورهای کاذب فریفته شده، به سوی کشورهای دیگر جذب می‌شوند. فراهم نبودن زیرساخت‌های پژوهشی در بسیاری از دانشگاه‌های کشور و همچنین کم‌توجهی دولت‌ها به موضوع جذب و رشد نخبگان دلیل دیگری است که موجب شده برخی از دانشگاه‌های اروپایی و امریکایی با بورس‌های تحصیلی، فرزندان نخبه ما را به سوی خود جلب و جامعه را از وجود آن‌ها محروم کنند. جذب نخبگان به قطب‌های علمی و تخصصی غربی، خیانتی نابخشودنی است و باید هر چه سریع‌تر زمینه‌های خروج نخبگان از کشور و حذف مشوق‌های علمی و تخصصی آنان رشد و تکامل یابند. همچنین لازم است تا مراکز علمی با دعوت اساتید نخبه ایرانی که در حال حاضر در مراکز علمی خارجی مشغول به کارند و با ارائه امکانات مورد نیاز به آنان دانشگاه‌های کشور را از خلأ علمی رهایی بخشد.

*برای جلوگیری از افزایش میزان مهاجرت ها چه باید کرد؟

در موضوع فرار مغزها، درصد خروج از کشور اهمیت چندانی ندارد. نکته مهم این است که برای تربیت یک نخبه میلیاردها تومان سرمایه کشور هزینه شده است. همچنین دوران تحصیل دانش‌آموزان علاوه بر هزینه، پراسترس است و همچنین دانش‌آموزان برای گذراندن این دوران و شرکت در کنکور، استرس دوچندانی را متحمل می‌شوند، پس از فارغ التحصیلی با بی‌توجهی مواجه شده، به فکر رفتن به خارج از کشور می‌افتند.در مراجعه نخبگان و اساتید به کشورهای کانادا، آمریکا انگلستان می‌توان بررسی کرد که چه فاجعه بزرگ فرهنگی و علمی در جامعه اتفاق افتاده است. چراکه تربیت یک جراح، مهندس، شیمیدان و ریاضیدان موضوع ساده‌ای نیست.در ایران به طور شایسته و بایسته منزلتی برای نخبگان قایل نمی‌شوند از این جهت آنها ترجیح می‌دهند در جایی کار و زندگی کنند که احترام لازم را احساس کنند. ضمناً تبعیض ناشی از رانت و پارتی بازی که گاهی یک فرد بدون تخصص و تحصیلات بر تعدادی تحصیلکرده و دانشگاه دیده سرپرست می‌کنند، باعث دلسردی و ناراحتی تحصیلکردگان می شود.

نخبگان صرفاً به دنبال مسائل مالی از کشور خارج نمی‌شوند؛ هر چند برای اداره زندگی خود نیاز به پول دارند، اما منزلت اجتماعی برای آنها حائز اهمیت است.بعضی از نخبگان شاغل و ساکن در کشورهای دیگر مشکل حضور خانواده همسر و فرزند خود را در ایران دارند. اغلب آنها فرزندانشان در مدارس انگلیسی زبان تحصیل کرده‌اند و بسیار دشوار است که در مدارس ایرانی درس بخوانند. باید اینگونه مشکلات مورد توجه قرار گیرد. امکانات زندگی و رفاهی مطابق شأن و شخصیت نخبگان در اختیار آنها قرار بگیرد.آنگاه خواهیم دید بسیاری از این نخبگان علمی با کمال میل با آغوش باز به کشور باز می‌گردنند چرا که بسیاری از آنها یک ساعت حضور در ایران به یک سال زندگی در غربت ترجیح می‌دهند و عشق و علاقه این افراد به کشور غیر قابل انکار است.این در حالی است که باید زمینه‌سازی فرهنگی و اجتماعی اجرا شود و بدون توجه به بحث و جدل در مورد تعداد مهاجران زمینه‌های لازم برای بازگشت آنان فراهم شود بسیاری از این نخبگان دوران بازنشستگی خود را سپری می‌کنند و حاضراند تجربه و تخصص خود را در اختیار فرزندان کشور خود قرار دهند.دولت باید در این زمینه حتماً کاری انجام دهد چرا که برای تربیت متخصصان دیگر آن امکانات علمی، تحصیلی و تخصصی مانند گذشته فراهم نیست. پس این سرمایه‌های ملی باید هر چه زودتر به خانه خود بازگردند.