حقوق بین‌الملل؛ بایدها و نبایدها

 تحت هیچ شرایطی نباید به حاکمیت و سرزمین کشوری تعرض داشته باشید. تحت هیچ شرایطی و هیچ توجیهی حقوق بین‌الملل از شما نمی‌پذیرد؛ نه دفاع مشروع و نه دفاع از خود چون اگر وارد کشور دیگری آنهم به صورت نظامی شوید یا به قسمتی از خاک کشوری حمله کنید، حاکمیت آنجا را نقض می‌کنید. اگر آن دولت رضایت ندهد، کار انجام شده، خلاف حقوق بین‌الملل محسوب می‌شود. ولی در مقابل، پاکستان هم حق ندارد اقدام تلافی‌جویانه نظامی انجام دهد چون در حقوق بین‌الملل محکوم است. کشوری که مورد تعرض قرار گرفته باید موضوع را در شورای امنیت مطرح کند چون دفاع مشروع حساب نمی‌شود. ایران حمله کرده و موشک زده و این کار تمام شده و دیگر پاکستان در مقام دفاع نیست، چون عملیات نظامی خاتمه یافته و عکس‌العمل صورت گرفته تعریف دفاع نمی‌گیرد. بنابراین اقدام پاکستان هم خلاف حقوق بین‌الملل است. در هر صورت عمل ایران  را حقوق بین‌الملل تایید نمی‌کند و عکس‌العمل پاکستان را هم حقوق بین‌الملل تایید نمی‌کند. اما به لحاظ ابعاد نظامی و سیاسی به نظر می‌رسد ایران خودش را در موقعیت دشواری قرار داده به طوری که نه افکار عمومی این کار را تایید می‌کند و نه به لحاظ سیاسی امتیازی برای ایران می‌آورد. به نظرم کاری بود که بهتر بود انجام نمی‌گرفت و قبل از اینکه ایران اقدامی کند با کارشناسان  خبره‌تر مشورت صورت می‌گرفت. شاید دوستانی که نشستند و برنامه‌ریزی کردند به ابعاد مختلف قضیه خیلی تسلط نداشتند و فکر می‌کردند کاری است که اگر انجام بگیرد، دستاورد مثبتی دارد ولی چون همه جوانب را نسنجیدند نهایتا نتیجه مثبتی در بر نداشت. از این رو مناقشه ایران و پاکستان قطعا تمام شده است و ادامه ندارد. برای اینکه ایران واقعا قصدی نداشت که به حاکمیت پاکستان لطمه و ضربه بزند چون ایران و پاکستان با هم کوچکترین اختلافی ندارند. پاکستان هم در حد همین که به لحاظ مسائل کلان امنیتی، دشمنی به اسم هندوستان دارد، می‌خواهد تحت هر شرایطی خودش را قدرتمند نشان دهد و شاید اگر اینطور نبود، به شکل دیگری عمل می‌کرد. آنها هم در بیانیه‌شان گفتند ایران را به عنوان دولت دوست می‌شناسند و نمی‌خواهند این تنش بالا بگیرد و احترام ایران را دارند. آنها هم ملاحظات امنیتی خودشان را دارند و در چارچوب آن نقشه راه امنیتی این حرکت را انجام داده‌اند و نه از لحاظ دشمنی با ایران. به نظر می‌رسد پشت صحنه صحبت‌هایی شده هرچند علنی نشده ولی ایران و پاکستان به این نتیجه رسیدند که این موضوع هرچه زودتر باید تمام شود و کش پیدا نکند. به هر صورت نسبت به هم رضایت داده‌اند و این پرونده بسته شده و ادامه هم ندارد. اما بحث این است که ایران در اقدامات خود شاید به حقوق بین‌الملل زیاد توجه نمی‌کند و می‌خواهد آنچنان که به لحاظ امنیتی کاری را که برایش ضروری است باید انجام دهد؛ هزینه اینکه حقوق بین‌الملل نقض  شود را نادیده می‌گیرد. شاید هم به لحاظ شرایط تامین امنیت خودش این کار برایش لازم است و به هزینه‌اش می‌ارزد. دولت عراق در موضعی که گرفته کاملا منطبق با حقوق بین‌الملل است و همانطور که گفته شد پاکستان هم باید همین کار را می‌کرد و اگر می‌خواست موضوع را پیگیری کند به شورای امنیت ارجاع می‌داد نه اینکه اقدام تلافی جویانه انجام دهد. توسل به زور در حقوق بین‌الملل مورد تایید نیست مگر در حالت دفاع مشروع یا اینکه شورای امنیت مجوز آن را صادر کرده باشد. بنابراین به نظر می‌رسد اقدام عراق به لحاظ دیپلماسی و حقوق بین‌الملل ارزیابی شود.

*یوسف مولایی

استاد دانشگاه