خطر فرونشست زمین زیر پای هر تهرانی!

در این میان برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی آن هم به شکل گسترده در اقصی نقاط ایران، در کنار عدم تدبیر متولیان هر دوره برای آینده محیط زیست ایران و حفظ آب و خاک آن، یکی از عوامل اصلی و شاید سنگ بنای نابودی زمین در ایران، خشک شدن و خالی شدنش و فراهم آمدن زمینه برای برخاستن گرد و غبار و ریزگرد و بعدتر هم فرونشست باشد؛ زلزله‌ای خاموش یا بمبی ساعتی که زیر پای تقریبا هر ایرانی، جا خوش کرده.

تهران هم از این فرونشست مستثنی نبوده و در سال‌های گذشته تصاویری از خالی شدن زمین و ایجاد گودهای عظیم در خود شهر و بیخ گوش مردم و اتومبیل‌هایشان در فضای مجازی و در صدر اخبار شهری دست‌به‌دست و البته بعدتر فراموش شده است. برای نمونه فرونشست‌هایی در بزرگراه آزادگان دیده شده و نیز برای آینده هم پیش بینی می‌شود. از سال 95 هم اخباری از فرونشست‌های زمین در خیابان پیامبر دیده و شنیده شده که واکنش شهرداری‌های وقت را برانگیخت و بعد از توضیح علل فرونشست ایجاد شده این توضیح را هم دادند که تنها شهرداری مسئول ایجاد فرونشست‌ها نبوده و نیست.

اما خبر روز که می‌تواند وحشت هر تهرانی نسبت به خالی شدن زمین زیر پایش را بیشتر از پیش کند، روز گذشته از زبان رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای اسلامی شهر تهران، مطرح شد با این توضیح که هنوز هم چیزی حدود ۶۰ درصد آب آشامیدنی اهالی استان تهران از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود! اتفاقی که شاید دیگر در تمام دنیا منسوخ شده باشد. برداشت بی‌رویه‌ای که باعث شده «اسلامشهر، رباط‌کریم و مناطق ۱۶، ۱۷ و ۱۹ تهران؛ در وضعیت بحرانی فرونشست، ‌قرار بگیرند» و شاید همین یک جمله میان گیومه خود به تنهایی بتواند برای تیتر یک شدن یک گزارش از فرونشست زمین کافی باشد.

در گفت‌وگویی که مهدی پیرهادی با خبرگزاری کار ایران داشته، نقش مهم هدررفت آب در بخش کشاورزی در تشدید مشکلات ناشی از کم‌آبی، مطرح شده؛ اتفاقی که سالیان طولانی‌ست توسط کارشناسان محیط زیست که دل در گرو حفظ این آب و خاک دارند، مطرح می‌شود که بیش‌ترین هدررفت آب در ایران در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد؛ چیزی بیش از 90 درصد به زعم برخی کارشناسان؛ اتفاقی که در سایر کشورها رخ نمی‌دهد و در ایران به دلایل متعدد از جمله در نظر نگرفتن بودجه لازم برای به روز رسانی و تجهیز آبرسانی در بخش کشاورزی همچنین فرسوده و قدیمی بوده و در واقع سنتی بودن پروسه آبرسانی، با هدررفت وحشتناکی مواجه است و مسئولان همچنان مردم را به صرفه جویی در مصرف آب دعوت می‌کنند!

از اینها بگذریم، حرف نهایی این عضو شورای شهر این بود که «باید به فکر جلوگیری از بروز چالش‌های آبی جدی در تهران در سال ۱۴۰۳ باشیم»؛ مشخص نیست چه فکری و کدام راهکار است؛ مهم گویا تنها ارائه آمار و ارقامی از آسیب‌های اجتماعی و وضعیت افسارگسیخته زیست تهرانی‌هاست که این روزهایش از هر چیز دیگری از زبان مسئولان امر مطرح می‌شود.

«مهدی پیرهادی» رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با تاکید بر بحرانی بودن وضعیت کمبود آب در پایتخت، توضیح داد: یکی از علل اساسی کمبود آب در تهران این است که پایتخت به حداکثر میزان جمعیت‌پذیری خود رسیده و پژوهش‌های مختلفی نشان می‌دهد که به دلیل کم‌آبی، ناترازی انرژی در فصل تابستان بر اثر کمبود برق و ناترازی انرژی در فصل زمستان بر اثر کمبود گاز، تهران دیگر ظرفیت پذیرش جمعیت بیشتر را ندارد. اما با این وجود، هنوز هم شاهد روند افزایشی جمعیت پایتخت و شهرهای اقماری اطراف آن هستیم.

وی افزود: تداوم احداث واحدهای مسکونی در شهرهایی نظیر پرند، پردیس و… قطعا باعث افزایش جمعیت روز تهران و دامن زدن به مشکلات ناشی از کمبود آب و انرژی در پایتخت می‌شود، زیرا همین حالا اغلب افرادی که در شهرهای اقماری تهران زندگی می‌کنند، در طول روز برای کار کردن به پایتخت می‌آیند و هرچقدر با تداوم پروژه‌های مسکن‌سازی انبوه، افراد بیشتری در این مناطق ساکن شوند، جمعیت روز تهران بیشتر می‌شود و کمبود منابع آب، گاز و برق و مشکلاتی نظیر ترافیک و آلودگی هوا خود را بیشتر نشان می‌دهد.

اسلامشهر، رباط‌کریم و مناطق ۱۶، ۱۷ و ۱۹ تهران؛ در وضعیت بحرانی فرونشست

پیرهادی با بیان اینکه رشد جمعیت تهران و شهرهای اقماری اطراف آن منجر به تشدید مشکلات ناشی از کم‌آبی در پایتخت شده است، اظهار داشت: کم‌آبی تهران باعث شده است که شرکت آب و فاضلاب استان مجبور شود، بیش از پیش از منابع آب زیرزمینی برداشت کند، به نحوی که همین حالا حدود ۶۰ درصد آب آشامیدنی اهالی استان تهران از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود. این مساله باعث کاهش سطح تراز سفره‌های زیرزمینی و در نتیجه، افزایش نرخ فرونشست زمین شده است؛ آن هم در شرایطی که همین حالا برخی نقاط پایتخت با بحران فرونشست زمین مواجه هستند.

رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای اسلامی شهر تهران خاطرنشان کرد: مناطق ۱۶، ۱۷ و ۱۹ و همچنین قسمت‌هایی از ۲۰ و ۲۱ شهر تهران و همچنین شهرهای اسلامشهر و رباط‌کریم از نظر نرخ فرونشست زمین در وضعیت بحرانی قرار دارند و اگر همین حالا برای مدیریت منابع آبی و کاهش برداشت از سفره‌های زیرزمینی چاره‌ای اندیشیده نشود، تشدید نرخ فرونشست، مسائل خطرناکی را در دهه‌های آینده برای پایتخت و برخی شهرهای اطراف آن ایجاد خواهد کرد. افزایش سرعت فرونشست زمین هم می‌تواند به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری موجود آسیب بزند و هم می‌تواند شهر را از نظر مولفه‌های محیط‌زیستی و زیست‌پذیری با مشکل مواجه کند. در زیر نگاهی به صحبت‌های این عضو شواری شهر تهران می‌اندازیم؛

کدام مناطق تهران بحرانی‌ترند؟

رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، گفته: رشد جمعیت تهران و شهرهای اقماری اطراف آن منجر به تشدید مشکلات ناشی از کم‌آبی در پایتخت شده. او توضیح داده که «کم‌آبی تهران باعث شده است که شرکت آب و فاضلاب استان مجبور شود، بیش از پیش از منابع آب زیرزمینی برداشت کند، به نحوی که همین حالا حدود ۶۰ درصد آب آشامیدنی اهالی استان تهران از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود. این مساله باعث کاهش سطح تراز سفره‌های زیرزمینی و در نتیجه، افزایش نرخ فرونشست زمین شده است؛ آن هم در شرایطی که همین حالا برخی نقاط پایتخت با بحران فرونشست زمین مواجه هستند.»

مهدی پیرهادی توضیح داده که «مناطق ۱۶، ۱۷ و ۱۹ و همچنین قسمت‌هایی از ۲۰ و ۲۱ شهر تهران و همچنین شهرهای اسلامشهر و رباط‌کریم از نظر نرخ فرونشست زمین در وضعیت بحرانی قرار دارند و اگر همین حالا برای مدیریت منابع آبی و کاهش برداشت از سفره‌های زیرزمینی چاره‌ای اندیشیده نشود، تشدید نرخ فرونشست، مسائل خطرناکی را در دهه‌های آینده برای پایتخت و برخی شهرهای اطراف آن ایجاد خواهد کرد. افزایش سرعت فرونشست زمین هم می‌تواند به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری موجود آسیب بزند و هم می‌تواند شهر را از نظر مولفه‌های محیط‌زیستی و زیست‌پذیری با مشکل مواجه کند.»

نگاهی به هدررفت آب در بخش کشاورزی

این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه در طول سال‌های اخیر، هیچ برنامه موثری برای کاهش مصرف آب در سطح کشور اجرایی نشده، به بررسی‌های اشاره کرده که نشان می‌دهد ۸۸ درصد منابع آبی ایران صرفا در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این در حالی است که به دلیل استفاده گسترده از شیوه‌های سنتی آبیاری اراضی زراعی و عدم ترویج مناسب الگوهای نوین آبیاری، بخش زیادی از آب مصرفی در بخش کشاورزی به هدر می‌رود. البته در سال‌های گذشته اقداماتی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی انجام شده است، اما این اقدامات، متناسب با شرایط بحرانی موجود در کشور به لحاظ کمبود منابع آبی نبوده و وزارت جهاد کشاورزی باید اقدامات اساسی‌تری را در دستور کار قرار دهد.

پیرهادی همچنین افزوده: در استان تهران، سهم استفاده از منابع آبی برای کشاورزی نسبت به سایر نقاط کشور کمتر است، ولی بازهم شاهد آن هستیم که با وجود کمبود آب آشامیدنی در پایتخت و شهرهای اطراف آن، چه در حاشیه تهران و چه در دیگر نقاط استان، اراضی کشاورزی به صورت سنتی آبیاری می‌شوند و با وجود اینکه دشت‌های جنوب تهران بر اثر برداشت بیش از حد منابع زیرزمینی، در وضعیت ممنوعه قرار گرفته‌اند و نرخ فرونشست در آن‌ها به ارقام بحرانی رسیده است، اما همچنان شاهد برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی این دشت‌ها برای تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی جنوب تهران هستیم که هنوز هم الگوهای نوین آبیاری در آن‌ها رعایت نمی‌شود.