در گفت‌وگو با ابتهاج نوایی بررسی شد؛
انتشار اشعار «میمنت» در سرزمین کروات ها
آرمان ملی- بیتا ناصر: ایران به واسطه پیشینه ادبی و شعری خود و همچنین با درخشش ستارگان شعر پارسی در ادوار دور – از حافظ و سعدی گرفته تا خیام و مولوی و...- به عنوان کشوری فرهنگی شناخته می‌شود و فرهنگ‌دوستان جهان به مدد ترجمه‌های متعدد، با شعر کلاسیک ایران آشنایی دارند.
اما شعر معاصر فارسی -البته به‌جز مواردی چند از شاعران برجسته- چندان مورد ترجمه و توجه مخاطبان خارجی قرار نگرفته است. با این وجود، ترجمه و انتشار اشعار میمنت ذوالقدر (میرصادقی) به زبان کرواتی، توجه‌ها را به خود جلب کرده است. این کتاب با عنوان «پیش از خواب زمستانی» با گزینش و ترجمه ابتهاج نوایی توسط انتشارات «فراکتورا» در کرواسی منتشر و رونمایی شده است و اِنِس کیشِویچ و مایا کلاریچ (دو شاعر معاصر کروات) پیش از انتشار، مسئوایت بازخوانی و ویرایش محتوایی آن را به‌عهده داشته‌اند. انتشار اشعار بانوی ایرانی در کرواسی، اتفاق مسرت‌بخشی است؛ آن‌هم در شرایطی که استاد شفیعی کدکنی در مقدمه این کتاب، شعرِ میمنت را «نمونه معتدل شعر مترقّی فارسی در عصرِ ما» دانسته است. در این زمینه، گفت‌وگویی داشته‌ایم با مترجم کتاب که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
به‌تازگی مجموعه‌ای از اشعار بانو میمنت ذوالقدر میرصادقی به زبان کرواتی با ترجمه شما منتشر شده است. به‌عنوان مترجم این اشعار به ما بگویید چگونه چنین تصمیمی گرفتید؟
قبل از هر چیز این افتخار را داشتم که سال‌ها پیش با شخصیت خانم ذوالقدر میرصادقی آشنا شوم و در شعر او ژرف‌نگری بیشتری کنم. زمانی که مشغول ترجمه چند شعر از ویسواوا شیمبورسکا، شاعر لهستانی و برنده جایزه نوبل ادبیات بودم، با میمنت از شباهت‌های فضا و لحن شعری شیمبورسکا و او حرف زدم و میمنت با فروتنی ویژه خود آن را انکار کرد. با خود گفتم؛ اگر شیمبورسکا به‌واسطه ترجمه اشعارش به جهانیان معرفی شد، اشعار میمنت هم می‌تواند به زبان‌های دیگر ترجمه شود. این بود که دست‌به‌کار شدم و هشتادوهشت شعر برگزیده او را به زبان کرواتی ترجمه کردم.
روند کار ترجمه و انتشار این مجموعه چطور پیش رفت و چقدر زمان برد؟
روند ترجمه که حدود دو سال ادامه داشت، بسیار خوب پیش رفت. دلیل اصلی این پیشرفت، از ترجمه تا ویرایش و تأمین بودجه و انتشار کتاب، خود شعر میمنت بود. مسئولین وزارت فرهنگ کرواسی هم ارزش ادبی اشعار میمنت را در چند نمونه شعر ترجمه‌شده که به آنها ارائه داده بودم، دیدند و برای تأمین بودجه موافقت کردند. خوشبختانه برای بازخوانی و ویرایش اشعار ترجمه‌شده، از کمک اِنِس کیشِویچ و مایا کلاریچ، دو شاعر برجسته و شناخته‌شده معاصر کروات برخوردار بودم. این دو شاعر ماه‌ها روی بازخوانی و ویرایش اشعار میمنت کار کردند و هر دو مجذوب اشعار وی شدند. در پایان، وقتی متن نهایی را به یکی از بهترین ناشران کتاب در کرواسی نشان دادم، او هم انتشار کتاب را پذیرفت و اکنون این کتاب منتشر شده است.
ملاک شما برای گزینش اشعار میمنت ذوالقدر میرصادقی چه بود؟
طبیعی است که گزینش اشعار بنا به ذائقه شعری کروات‌ها باشد. البته وقتی آنها را ترجمه می‌کردم، بیشتر و بیشتر پی‌بردم که اشعار میمنت بسیار جهان‌شمول و ترجمه‌پذیر هستند و به هر زبانی ترجمه بشوند، با استقبال روبه‌رو می‌شوند. جالب است بدانید پس از پایان ترجمه، وقتی از دکتر شفیعی کدکنی خواستم مقدمه‌ای برای این مجموعه شعر بنویسد، مهربانانه پذیرفت. در بخشی از این مقدمه آمده است: «اگر بخواهیم نمونه‌هایی از شعر زن ایرانی به زبان‌های دیگر ترجمه کنیم، تصور نمی‌کنم شعر هیچکدام از این بانوان – به‌جز فروغ فرخزاد – در ترجمه توفیقی بیشتر از شعر خانم میمنت میرصادقی داشته باشد.»
همه می‌دانند که ترجمه شعر، چالش ادبی است. آیا در ترجمه اشعار میمنت با مشکلاتی هم روبه‌رو بودید؟
ترجمه متون ادبی، ترجمه فرهنگ، تاریخ، سنت‌ها و پایه‌های زیبایی‌شناسی یک زبان در زبانی دیگر است. برای منی که پاره‌ای از عمرم را در ایران و پاره‌ای را در کرواسی گذرانده‌ام و سال‌هاست ترجمه می‌کنم، مشکل خاصی برای ترجمه اشعار میمنت پدیدار نشد. این افتخار را داشته‌ام تا با شخص میمنت، خلقیات او، فضای شعر او، نگاه فلسفی و تاریخ زندگی او آشنا باشم. زبان شعر میمنت، عمیق، ملموس، آهنگین و ترجمه‌پذیر است. ازاین‌رو، هنگام ترجمه هر یک از هشتادوهشت شعری که بارها بازنویسی‌شان کردم، بارها از تعمق در هرکدام لذت بردم و به دانش خود افزودم.
نگاه مردم کرواسی به شعر چگونه است؟
بااینکه علاقه‌مندی به شعر در کرواسی در سطح مطلوبی نیست، این کشور شاعران خوبی دارد و هرساله در آن چندین جشنواره شعر و ادبیات برگزار می‌شود. البته مشخص است که خوانندگان
شعر کم شده‌اند و این یک پدیده جهانی است. به همین دلیل، وزارت فرهنگ کرواسی با آگاهی از این واقعیت، از جشنواره‌های شعر و نشر کتاب‌های شعر به شکل مؤثری حمایت مالی می‌کند.
آیا مردم کرواسی اشعار شاعران ایران را می‌پسندند؟
بله. البته شعر فارسی در همه کشورهای اروپایی پسندیده است و شاعران قدیمی ما مانند فردوسی، حافظ، سعدی و خیام ناشناخته نیستند. ناگفته نماند که قبل از انتشار مجموعه اشعار میمنت، دو ترجمه دیگر از من در کرواسی به چاپ رسیده است. یکی جُنگ شعر فارسی به نام «دردانه شو، دردانه شو» که شاعران فارسی‌زبان را از سده دهم میلادی تا امروز در برمی‌گیرد و دیگری مجموعه اشعار سهراب سپهری به نام «صدای پای آب». استقبال شعردوستان در کرواسی از این دو کتاب بسیار خوب بوده است. هردو کتاب تا چندی پیش نایاب بودند و به چاپ دوم رسیده‌اند.
تصور می‌کنید مجموعه شعر میمنت ذوالقدر میرصادقی با چه میزان استقبال روبه‌رو شود؟
مجموعه شعر میمنت به‌تازگی وارد بازار کتاب شده است و باید منتظر واکنش علاقه‌مندان به شعر ماند. در مراسم رونمایی مجموعه اشعار او، چندین شاعر معاصر کرواسی شرکت داشتند و دو نفر از آنها درباره این کتاب صحبت کردند. با توجه به اینکه میمنت شاعره‌ای معاصر و پیشرو است، انتظار می‌رود مورد استقبال شایسته‌ای قرار بگیرد. نخستین واکنش‌ها مؤید این استقبال است.
ترجمه بعدی شما در چه زمینه‌ای است؟
ترجمه بعدی احتمالاً در زمینه ادبیات داستانی خواهد بود به‌ویژه داستان کوتاه. نویسندگان داستان کوتاه در ایران بسیار پویا و پیشرو هستند و هرساله تعداد زیادی مجموعه داستان کوتاه منتشر می‌شود. می‌دانیم که متأسفانه ادبیات معاصر ایران به ادبیات جهان راهیابی مطلوبی ندارد و تنها راه برای معرفی ادبیات ایران به جهانیان، ترجمه آثار ادبی نویسندگان ایران است. ازاین‌رو در آینده قصد دارم مجموعه‌ای از داستان کوتاه معاصر ایران را به زبان کرواتی ترجمه و منتشر کنم.
معرفی این کتاب
کتاب «پیش از خواب زمستانی» Prije zimskog sna، دربرگیرنده‌ی ۸۷ شعر از میمنت ذوالقدر میرصادقی شاعر معاصر کشورمان با دو پیشگفتار از محمدرضا شفیعی کدکنی و اِنِس کیشویچ شاعر کروات، توسط انتشارات فراکتورا در کرواسی منتشر و رونمایی شد. در بخشی از مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی می‌خوانیم: «شعر میمنت، نمونۀ معتدل شعرِ مترقّی فارسی در عصرِ ماست. اگر شعر زنان ایران را در صدسال اخیر غربال کنیم شعرهای میمنت از نمونه‌های ممتاز شعر زنان ایران در عصرِ حاضر است. اگر تشخیص خودم را بخواهم معیار قرار دهم، در میانِ بانوانی که شعرشان را خوانده‌ام و لذت برده‌ام و در حافظه دارم چند شاعرۀ بزرگ دیگر وجود دارد. برای نمونه خانم سیمین بهبهانی و خانمِ ژالۀ اصفهانی زنده‌رود و خانم پروین دولت‌آبادی از در گذشتگان. از آنها که هستند – و عمرشان دراز باد – خانم میمنت میرصادقی یکی از آنهاست که در صدرِ جایگاه دارد و من شعر او را به خودم و به ذوقیات شخصی خودم از همۀ این شاعره‌هایی که نام بردم نزدیکتر می‌بینم. اگر بخواهیم نمونه‌هایی از شعرِ زن ایرانی به زبان‌های دیگر ترجمه کنیم تصور نمی‌کنم شعر هیچکدام از این بانوان – به‌جز فروغِ فرخزاد – در ترجمه توفیقی بیشتر از شعر خانم میمنت میرصادقی داشته باشد.»
اِنِس کیشویچ، شاعر پرآوازه کروات نیز در مقدمه خود آورده است: «میمنت از زندگی خود شعر پدید آورده است. سکوت او صدای چنگ است با هزاران پرتوی آفتابی، با هزاران رنگ و آوا. بسراید یا نسراید، او همواره از الهام آکنده است. او مدام از شعر «باردار» است، اما در «باردارگی» خود شاعریست آگاه، کانون‌مند و هوشیارانه سرمست. وه که چه با همۀ وجود شعر میمنت را می‌فهمم هنگامی که می‌گوید: «ای شادی خاطر من/ ای شعر!» هیچ سرمایه‌ای وجود ندارد که لذت نوشتن و لذت پدیدآوری را بتوان با آن خرید. اگرچه تصمیم برای نوشتن شعر دشوار می‌آید، برای دنیای شعر اما مایه خوشوقتی است که میمنت هرچندوقت، خامه‌به‌دست، واژه‌می‌آغازد و فراتر از نور را میبیند، زیرا کلام شعر او، آنچه را در نور روز و شب نمی‌بینیم، برایمان نمایان می‌کند.».
در مراسم رونمایی از این کتاب که با حضور دوستداران شعر در محل کتابفروشی فراکتورا برگزار شد، اِنِس کیشِویچ، مُنیکا هرتسِگ و ابتهاج نوایی درباره شعر میمنت ذوالقدر میرصادقی صحبت کردند و چند شعر او را به زبان کرواتی و فارسی خواندند. در این مراسم فیلم مصاحبه با شاعر نیز به نمایش در آمد. اشعار این مجموعه توسط ابتهاج نوایی به زبان کرواتی ترجمه و توسط اِنِس کیشِویچ و مایا کلاریچ (دو شاعر معاصر کروات) بازخوانی و ویرایش محتوایی شده است.
درباره شاعر
میمنت ذوالقدر (میرصادقی) با تخلّص آزاده متولد سال ۱۳۱۶ در استان فارس، شاعر و ادیب ایرانی و همسر جمال میرصادقی است. او شعر سرودن را از چهارده‌سالگی آغاز کرد، در بهار 1335 با محمدحسین شهریار در تبریز دیدار کرد و در 25 خرداد همان سال، با نیما یوشیج در تهران ملاقات داشت. این دیدارها نقاط عطفی در زندگی ادبی شاعر جوان بود. در همان سال‌های آغازین شاعری، اشعارش در نشریات ادبی، جُنگ‌ها و تذکره‌های شاعران و مجله سخن منتشر می‌شد. او در آغاز شعر کلاسیک می‌سرود، اما از دهه چهل اشعار او به شعر نو نیمایی متمایل شد. نخستین کتاب شعر او، بیداری جویباران در مرداد 1347 منتشر شد و در سال 1353 کتابشناسی شعر نو در ایران را منتشر کرد. دومین دفتر شعرش، با عنوان آب‌ها و آینه‌ها در سال 1356 منتشر شد. او پس از بازنشستگی علاوه بر چاپ دو دفتر شعر دیگر، به پژوهش‌های ادبی نیز روی آورد. مجموعه اشعار میمنت میرصادقی با عنوان فواره زیر باران به همت نشر آگه در زمستان ۱۴۰۱ منتشر شد.
ارسال نظر