درک عمیق تر موراکامی و میازاکی

 نکته‌ حائز اهمیت این است که آثار هنری ژاپنی، دارای لایه‌های معنایی گوناگون هستند. بخش زیادی از معنای پنهان در این آثار وامدار اساطیر و افسانه‌های پریان است. برای مثال، انیمه‌ فرزند آب و هوا که یکی از پربیننده‌ترین فیلم‌های سال 2019 بود، در قالب اساطیر و حکایت‌های عامه به مضامینی همچون تغییرات اقلیمی و آب و هوایی اشاره می‌کند. در داستان این انیمه، دختری که خدایان به او قدرتی خاص عطا کرده‌اند، می‌تواند آب و هوا را کنترل کند. در ایران نیز چند سالی است که مترجم‌ها نگاهی به ترجمه‌ افسانه‌ها و حکایت‌های ژاپنی دارند. یکی از منابع خوب برای خواننده‌ها، کتاب داستان‌های جن و پری است. این اثر ادبی، توسط مصطفی رضوی (زاده‌ 1362) به فارسی ترجمه شده است. نشر چشمه، این کتاب را در تابستان 1402 به مخاطب فارسی‌زبان ارائه کرد. این کتاب، ترجمه و گردآوری داستان‌هایی از 4 نویسنده مختلف است: لافکادیو هرن، ناتسومه سوسه‌کی، تانیزاکی جونئیچیرو و آکوتاگاوا ریونوسوکه. همه‌ ما با داستان‌های هزار و یک شبِ شهرزاد، سیندرلا، شنل قرمزی و انبوهی از افسانه‌های پریان آشنایی داریم. این افسانه‌ها در همه‌ فرهنگ‌ها جریان دارند و بخشی از سیر رشد انسان‌ها را تشکیل می‌دهند. ادبیات ژاپن نیز همانند دیگر فرهنگ‌ها از افسانه‌ها و اساطیر خود برای ارائه‌ مفاهیم عمیق دانش انسانی کمک می‌گیرد. کتاب داستان‌های جن و پری، 4 داستان کوتاه با مضمون افسانه‌های پریان ژاپنی به خواننده خود ارائه می‌دهد. داستان اول، «رُکورُکوبی» از لافکادیو هرن (1850-1904) با نام ژاپنی کوئیزومی یاکومو است. او اصالتا ژاپنی نبود؛ مادر او، یونانی و پدرش ایرلندی بود. هرن به جمع¬آوری، ترجمه و نوشتن افسانه¬های ژاپنی می¬پرداخت. او به دعوت سفیر امپراتوری ژاپن به یوکوهاما رفت و با دختر یک سامورایی ازدواج کرد. او پس از ازدواج، نام ژاپنی برای خود انتخاب کرد. داستان کوتاه «رُکورُکوبی»، درباره¬ یک جنگجو به نام هیگازائمون است که پس از مرگ اربابش، تبدیل به یک راهب می-شود تا مردم را به راه مقدس بودا هدایت کند. او در راه خود با گروهی از رُکورُکوبی¬ها برمی¬خورد که به ظاهر انسان هستند. اما، شب هنگام سرشان از تن¬شان جدا می¬شود و انسان¬ها را اذیت می¬کنند. داستان دوم، «شب سوم» از ناتسومه سوسه¬کی (1867-1916) است. ممکن است رمان کوکورو او را خوانده باشید. نشر برج، این کتاب را با ترجمه قدرت¬اله ذاکری به بازار ارائه کرده است. داستان کوتاه «شب سوم،» کاملا حاصل خلاقیت خود نویسنده است. او از افسانه یوکای برای نوشتن این اثر الهام گرفته است. یوکای در ظاهر یک کودک، در لابه¬لای علف¬ها مخفی می¬شود. انسانی او را پیدا می¬کند و از روی دلسوزی، او را کول می¬کند. اما، یوکای تبدیل به سنگ می¬شود و دیگر از کول انسان پایین نمی¬آید. سوسه¬کی در این داستان کوتاه، دو روح را به¬تصویر می¬کشد که در چرخه¬ای ابدی، عذاب می¬کشند. بسیاری از منتقدهای ادبی او را با ادگار آلن پو (1809-1849)، نویسنده و شاعر آمریکایی مقایسه می¬کنند.

داستان کوتاه «آهِ پری دریایی» از تانیزاکی جونئیچیرو (1886-1965)، داستان سومی است که رضوی برای این مجموعه انتخاب کرده است. داستان درباره¬ شاهزاده¬ای است که همه¬چیز دارد، هرچند لذتی از زندگی نمی¬برد. او ثروتی عظیم، دانشی فوق¬العاده و همسران خوب به گرد خود دارد. روزی مردی هلندی به نزد شاهزاده می¬آید و می¬گوید که یک پری دریایی برای او آورده که جلوه¬ای از زیبایی انسان¬ها، است. قهرمان داستان به دنبال جست وجوی ایده¬آل¬هایش سوار یک کشتی بخار می¬شود و به¬سمت اروپایی می¬رود که در حال تجربه¬ صنعتی شدن است. نهایتا، داستان چهارم این مجموعه داستان نیز «بی¬بی هیولا» از آکوتاگاوا ریونوسوکه (1892-1927) است. فضای داستان¬های او، ژاپن را پس از تبدیل به کشوری صنعتی نشان می¬دهند. او در این داستان از خدای باسارا و پیرزنی جادوگر استفاده می¬کند. ریونوسوکه جهانی را به¬تصویر می¬کشد که نمی¬توان باورهای کهنه و قدیمی را کاملا از آن جدا کرد. شاید به همین دلیل باشد که آثار موراکامی یا میازاکی برایمان شیرین هستند. هنرمندهای ژاپنی در کنار اتخاذ رویکردی مدرن و پست¬مدرن، نگاهی نیز به افسانه‌ها و سنت‌های گذشتگان‌شان دارند. البته، این آثار هنری جدید از تمام قواعد افسانه‌های پریان پیروی نمی¬کنند. آنها با الهام‌گیری از اساطیر و حکایت‌های عامه، لایه‌های معنایی عمیق‌تری به اثر ادبی/هنری معاصر می¬دهند. درون¬مایه اغلب این داستان¬ها به این موضوع اشاره دارند که کینه و غم به تولد و رشد موجوداتی اهریمنی می‌انجامند. در واقع، هیولاهایی که به انسان‌ آسیب می‌رسانند، نتیجه‌ اعمال و کارهای خودش هستند. افسانه‌های ژاپنی این پیام را به مخاطب خود می‌دهند که کینه و ناراحتی را کنار بگذارند و خودشان را از شر هیولاهای درون‌شان نجات بدهند، زیرا بزرگ‌ترین دشمن هر فرد، خودش است.

*فاطمه احمدی‌آذر

منتقد ادبی