ایران و روسیه نمی‌توانند مکمل اقتصادی همدیگر باشند

گروهی از کارشناسان بر این باور هستند که تاکنون مشابه گشایش ال‌سی برای ایران صورت گرفته که البته دستاوردی نیز به دنبال نداشته است، این صاحبنظران همچنین بر این باور هستند که سفر رئیس کل بانک مرکزی پس از اظهارنظر روسیه درباره جزایر سه‌گانه ایران برای دریافت سهم شیر خود از اعراب، مناسب نبود. این گروه بر این باور هستند که محدود کردن روابط خارجه با دو کشور روسیه و چین طی سالیان گذشته ثابت کرده که آورده‌ مطلوبی برای کشور به همراه نداشته است و این دو کشور همچنان به دلیل عدم تعهد ایران به پیمان و عهدنامه‌های بین‌المللی مانند FATF خود را معذور از برقرار روابط تجاری می‌دانند یا در روابط مخفی فیمابین در تلاش هستند همواره کفه بسیار سنگین منافع مالی به نفع خودشان باشد، صادرات نفت با تخفیف از سوی ایران با پرداخت‌های مدت دار از مصادیق عینی این امر در مبادلات صورت گرفته با چین است. از این رو برای شفاف تر شدن این موضوع با فرجی راد، کارشناس اقتصاد بین‌الملل به گفت‌و‌گو پرداخیتم که در ذیل آن را می‌خوانید.

• برقراری روابط ایران و روسیه در سطوح مختلف اقتصادی – سیاسی و ... تا کنون چه آورده‌ای برای ایران داشته است؟

روسیه همسایه قدرتمند شمالی ایران است و قرن‌هاست که با این کشور ارتباط داریم که البته تاثیرات منفی نیز از این گذر حاصل شده است و افکار عمومی نیز در این راستا شفاف نیست، اما از نظر ژئوپلیتیک، ضروری است که ایران از ابعاد مختلف به حفظ روابط مطلوب خود با این کشور پایبند باشد، به ویژه اینکه ایران و روسیه به دلیل تحریم آمریکا و هم پیمان‌هایش تحت شرایط نسبتاً یکسانی قرار دارند، رایزنی ها و رفت و آمدهای بسیاری بین این دو کشور صورت گرفته تا شرایط برای روسیه در حال جنگ با اوکراین و ایران با شرایط دشوار اقتصادی هموارتر شود. در این بین توافقات صورت گرفته نتایجی به بار آورد که می توان به وعده روسیه برای سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری در حوزه انرژی و همچنین ایجاد کریدور شمالی در ایران اشاره کرد که البته فعلا فقط در حد حرف باقی مانند و عملیاتی نشد، در نتیجه می‌توان گفت که این روابط دستاورد عملیاتی مطلوبی حداقل طی دو سال گذشته برای ایران در بخش اقتصادی نداشته است و تحولی که انتظار می رفت به دلیل عدم بهره وری هر دو کشور از سوئیفت شاید بتوانند به نتایج مشترک برسند و مبادلاتی با ارزهای ملی صورت گیرد، حاصل نشد. البته همکاری اقتصادی با همه کشور‌ها و تحت هر شرایطی لازم است و به همین دلیل می‌توانیم با روسیه همکاری تجاری داشته باشیم. همانطور که از قبل از انقلاب هم بوده است، با این توضیح که مبادله تجاری ایران و روسیه همیشه همکاری‌ای بسیار محدود بوده است. علتش هم رقابت درآمدی است. یعنی هر قدر که ایران و روسیه تلاش کردند، نتوانستند سطح مبادلات را به رقم قابل توجهی بالا ببرند. این را هم نباید فراموش کرد که در این بین روس‌ها هیچگاه رغبت جدی‌ای برای تعامل اقتصادی با ایران نداشته و از این به بعد هم نخواهند داشت. ایران و روسیه به دلیل اینکه هر دو کشور صادرکننده انرژی هستند، نمی‌توانند مکمل اقتصادی همدیگر باشند. در واقع روسیه رقیبِ اقتصادی ایران است و به همین دلیل همکاری تجاری با روس‌ها آوردهِ چندانی برای ما نخواهد داشت. یعنی بخش قابل توجهی از درآمد‌های دو کشور از صادرات انرژی به دست می‌آید و به اروپا، چین و کشور‌های دیگر گاز می‌فروشند. مخصوصاً اینکه روسیه به دلیل تحریم ناشی از جنگ اوکراین در صادرات انرژی تخیف‌های ۳۰ تا۴۰ درصدی می‌دهد که این موجب ضرر فروش نفت ایران شده است.

• روابط تجاری و ... روسیه با ترکیه و اعراب در سال‌های گذشته به‌قدری افزایش داشته و از اهمیت برخوردار بوده است که به واکنش و اظهارنظرهای منفی روس‌ها علیه ایران نیز منجر شده است. چرا جای ایران در افزایش مبادلات تجاری روس با دیگر کشورها خالی است؟

- بر اساس آمار موجود طی سال های گذشته تبادلات تجاری روسیه و ترکیه بالغ بر 60 میلیارد دلار شد، که این نشان از وجود ظرفیت‌های فراوان برای گسترش روابط تجاری با ایران نیز می باشد که البته به دلایل مختلف و از همه واضح‌تر عدم تمایل روسیه به برقراری روابط تجاری با ایران رونقی را در برقراری روابط بازرگانی با تجاری شاهد نبودیم درحالی که در حوزه هایی که ایران نیز قادر به تامین نیازهای روسیه بود، شاهد انعقاد تفاهم نامه های تجاری با ترکیه بوده ایم، چرا که به احتمال زیاد روسیه بر این باور است که ترک ها می توانند در بحران جنگ با اوکراین و تحریم ها به آن ها کمک کند. این امر همچنین در خصوص روابط روسیه با اعراب نیز صدق می کند و هم اکنون کاملاً ملموس است که سطح روابط اقتصادی روس ها با امارات و عربستان بسیار بالاتر از نرخ روابط ایران و روسیه است و این امر در حال توسعه است و حتی رقم حاصل از تجارت روسیه با امارات به چندبرابر قبل از جنگ با اوکراین رسید و طرفین از منافع این رابطه منتفع می شوند و در این میان روس ها به دلیل بهره هر چه تمام تر از این روابط عالی اقتصادی، از جیب ایران امتیازی به عرب ها بدهند و بیانیه ای با اعراب امضا کردند و ... در نتیجه افکار عمومی به واکنش روسیه نسبت به اظهارنظر روس ها در باره جزایر سه گانه حساس شد، ولی هیچ واکنش مطلوبی را از روسیه در قبال ایران شاهد نبودیم و حتی تلاشی برای آرام کردن جو داخلی ایران نکردند. از این رو به نظر می رسد ایران نباید تمام هم و غم خود را برای ارتباط فقط با روسیه یا یکی دو کشور دیگر بگذارد؛ البته این را هم نباید به سادگی فراموش کنیم که اساساً روس‌ها تمایلی برای وفاداری به قول و قرار‌ها ندارند و چندین بار در قبال ایران بدعهدی کرده اند و می توان گفت که روس های بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم تاکنون سرمایه‌گذاری جدی در کشور انجام نداده‌اند.

ایران و روسیه به دلیل اینکه هر دو کشور صادرکننده انرژی هستند، نمی‌توانند مکمل اقتصادی همدیگر باشند. در واقع روسیه رقیبِ اقتصادی ایران است و به همین دلیل همکاری تجاری با روس‌ها آوردهِ چندانی برای ما نخواهد داشت. یعنی بخش قابل توجهی از درآمد‌های دو کشور از صادرات انرژی به دست می‌آید و به اروپا، چین و کشور‌های دیگر گاز می‌فروشند. مخصوصاً اینکه روسیه به دلیل تحریم ناشی از جنگ اوکراین در صادرات انرژی تخیف‌های ۳۰ تا۴۰ درصدی می‌دهد که این موجب ضرر فروش نفت ایران شده است

• چرا ایران با وجود کاهش روزافزون حجم روابط تجاری خود با روسیه، همچنان در تلاش برای توسعه روابط اقتصادی و ... خود با این کشور است و آیا جایگزینی برای این ظرفیت وجود ندارد؟

- ایران نیز به دلیل قرارگرفتن در شرایط دشوار تحریم و محدودشدن دامنه کشورهایی که می تواند با آن ها تعامل سیاسی – اقتصادی و ... داشته باشد، ناچار به توجیه برخی از ناملایمات و حفظ روابط فی مابین کند. در این راستا به نظر می رسد با توجه به شرایط موجود باز هم شاهد اتفاقات مشابه در این زمینه باشیم چرا که روسیه منافع خود را در جاهایی دیگر می جوید که به چنین واکنش هایی نیاز دارد، و اگر ایران بخواهد از وقوع چنین رویدادهایی جلوگیری کند، باید دامنه ژئوپلیتیک خود را باز‌تر کند و توازنی در سیاست خارجی خود ایجاد کند. در حقیقت نمی توان با اروپا روابط خود را بسته نگه داریم و فقط در اندیشه تامین نیازهای خود از طریق گسترش روابط ژئوپلیتیک با روسیه و ... باشیم، در حقیقت متعادل نگه داشتن روابط کشور با غرب و شرق همیشه برای ایران آورده های خوبی به دنبال داشته است، کمااینکه بعد از برجام و نشانه های بهبود روابط ایران با اروپا کشورهای عربی، روس ها و... همه به دنبال توسعه و بهبود روابط اقتصادی و ... با ایران بودند و ایران نیز با گریز از شرایط قرنطینه روابط با یکی دو کشور دامنه اختیارات و اقتدار خود در حوزه های مختلف اقتصادی – سیاسی و ... افزایش داد و در نتیجه همه کشورهای عرب و روس و چین دلخور از این بودند که چرا ایران به آن ها پروژه واگذار نمی کنند، در حالی که این امر در حال حاضر معکوس شده و ایران در شرایط سخت برای برقراری روابط اقتصادی با این کشورها قرار گرفته است و بارها تکرار شده که روس ها و چینی ها و عرب ها گام های نخست برای اجرای پروژه ها را برداشته اند اما اندکی بعد به دلایل مختلف از عملیاتی کردن آن سرباز زده اند. این پدیده ناشی از تحت تحریم قرارگرفتن ایران است که به سوءاستفاده این کشورها در اجرای تفاهمنامه ها و.... منتهی شده است که البته در برخی از زمان ها حتی به صدور بیانیه هایی مانند آنچه که در تعامل اقتصادی با اعراب در خصوص جزایر سه‌گانه ایران رخ داد، می انجامد . در نتیجه قطعاً راهکار برون رفت از شرایط کنونی فقط ایجاد تعادل در برقراری روابط با دنیای خارج از کشور است تا بتوان از ابزار تعدد روابط ژئوپلیتیکی به عنوان ابزاری در توسعه و پیشرفت اهداف خود در داخل و خارج از کشور بهره جوییم .

• گشایش ال سی پس از سفر رئیس بانک مرکزی ایران به روسیه با بازتاب خبری زیادی در برخی رسانه‌ها داشت. در خصوص دستاوردهای گشایش ال سی برای ایران لطفاً توضیح بفرمایید.

- اینکه رئیس کل بانک مرکزی پس از اظهارنظر روسیه در خصوص جزایر سه گانه ایران به این کشور سفر کرد اصلاً بازخورد خوبی در بین مردم نداشت، هر چند که رقم دقیق این توافق برای ال سی مذکور در رسانه ها با رقم های مختلفی صورت گرفت، اما در مجموع به هیچ وجه در شأن ایران نیست که با این ال سی به اعتبار 16 یا 60 میلیون دلار بتواند از ایران کالا وارد کند ، حال اینکه باید بررسی شود که درمجموع روسیه آن هم در شرایط موجود این کشور، چه کالایی دارد که برای ایران مفید واقع شود. از این رو باید تاکید کرد که این اقدام آنقدر مهم نبود. از سوی دیگر تاکنون از این ال سی ها بسیار گشوده شده که عملیاتی نشده و دستاوردی برای کشور نداشته است. در نتیجه بسیار مطلوب بود که حداقل این سفر در برهه زمان کنونی که با واکنش غیردیپلماتیک روسیه همراه بود انجام نمی شد، و حال که انجام شده است نیاز به جاروجنجال به این مقدار نیست.