عمل متقابل؛ قاطع و صریح

چنانکه وقتی در 19تیرماه سال جاری که نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس به میزبانی مسکو با هدف تقویت همکاری و افزایش تعامل بین کشورهای عضو شورای همکاری و روسیه برگزار شد و در پایان آن نشست نیز در بیانیه‌ای ضد ایرانی وزیران شرکت کننده در نشست از همه تلاش‌های مسالمت‌آمیز از جمله ابتکار دولت امارات و تلاش‌های این کشور برای دستیابی به حل مسالمت‌آمیز مساله جزایر سه‌گانه از طریق مذاکرات دوجانبه با ایران یا دادگاه بین‌المللی عدالت، براساس قواعد حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد برپایه مشروعیت بین‌المللی حمایت کردند. مقامات کشورمان مراتب اعتراض خود را نسبت به این مساله ابراز نمودند و این مساله را به روس‌ها رساندند که ایران بر سر منافع ملی و حق حاکمیت خود کوتاه نخواهد آمد و تعارفی نخواهد داشت و به همین جهت نیز سفیر روسیه به وزارت امور خارجه احضار شد تا موضع تهران را در این خصوص به سران حاکم بر مسکو برساند. در همین راستا نیز روس‌ها ضمن عذرخواهی این مساله را پذیرفتند و در گفت‌وگوی میان امیر عبداللهیان و لاوروف وزرای خارجه 2 کشور این مساله حل و فصل شد. انتظار نیز این بود که روسیه به عنوان کشوری همپیمان با ایران حال آن را شریک استراتژیک بخوانیم، متحد راهبردی یا کشور همکار  باید به منافع ملی و حق حاکمیتی ایران احترام بگذارد و به زیاده خواهی‌‌های اعراب منطقه توجهی نکند. اما مساله اینجاست که تاریخ نشان داده که روس‌ها اساسا چندان به عهد خود وفادار نبوده و نیستند و این عهد و قرار با کشورها نیست که برای آنها دارای اهمیت است؛ بلکه آنچه برای روس‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است منافع ملی آنهاست که از اتفاق ثابت هم نیست و در فضای متغیر بین‌المللی قابل تغییر است. چه اینکه روس‌ها به جهت شرایط جهانی که دارند به دنبال این هستند که از هر مساله‌ای بتوانند بیشترین سود را کسب کنند. از همین‌رو است که اگر نگاهی به مواضع روس‌ها طی سال‌های اخیر داشته باشیم خواهیم دید که آنها در مسائل مختلف جهان با رویکردهای متفاوتی نقش‌آفرینی می‌کنند. مثلا در ماجرای جنگ اوکراین رویکرد روس‌ها با مساله جنگ غزه یا دیگر مسائل منطقه متفاوت است. همان‌طور که در مورد مساله برجام رویکرد متفاوتی نسبت به سایرین داشتند. لذا به تجربه ثابت شده که روس‌ها هرجا منافع‌شان اقتضا کند حتی با رقیبایشان نیز به مذاکره و گفت و گو می‌نشینند. چه اینکه سال‌ها پیش این روایت از سوی روس‌ها مطرح شده بود که روسیه فقط به منافع ملی کاخ کرملین فکر می‌کند. اما مساله جایی حساس می‌شود که روس‌ها در قبال منافع متحدان و یا همپیمانان خود به فراخور زمان و موقعیت مواضعی اتخاذ می‌کنند که چندان به مذاق کشور متحد خوش نمی‌آید. لذا در این مقال که مساله جزایر 3 گانه ایرانی مطرح است رویکرد اخیر روس‌ها برای ایران چندان قابل هضم و توجیه نیست. چنانکه گفته شد اگر دفعه اول بود می‌توان با دیده اغماض از آن گذشت، اما اینکه روس‌ها دانسته و با علم و اطلاع نسبت به این مساله موضع گیری کنند و به عبارتی در زمین امارات بازی کنند و در بیانیه پایانی نشست مراکش خواستار مساعدت ایران برای مذاکره بر سر جزایر 3 گانه با امارات شوند و روند حقوقی به این مساله بدهند نمی‌توان به راحتی از آن گذشت.

* مواجهه روسیه با کشورهای منطقه

مناسبات روسیه و کشورهای منطقه را از دو زاویه می‌توان به بحث و بررسی نشست. نخست از رویکرد روسیه به انزوای بین‌المللی و دیگر در خصوص مناسبات اقتصادی که بین اعراب و روسیه برقرار است. قدر مسلم در مورد نخست روسیه به عنوان بازیگر بزرگ بین‌المللی و عضو شورای امنیت که در مسائل مختلف بین‌المللی نقش‌آفرین بوده و هست نمی‌خواهد به واسطه برخی رویکردهایی که غربی‌ها در راستای جنگ اوکراین نسبت به روس‌ها دارند منزوی شده و به حاشیه برود. چیزی که آمریکا و اروپا با تحریم‌هایی که علیه روسیه اعمال کردند بدان جامه عمل بپوشاندند و به عبارتی روسیه را به جهت مبادلاتی جهانی محدود کردند. اما این پایان کار نبود و روسیه از وجه دوم قضیه با حضور در منطقه خاورمیانه و ایجاد ارتباطات اقتصادی با کشورهای عربی منطقه جبهه جدیدی از روابط در منطقه را گشود تا با این توافقات اقتصادی روابط عمیق‌تری را با اعراب برقرار کند. به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی که روابط اقتصادی جداگانه‌ای با روسیه تعریف کرده‌اند. این در حالی است که روس‌ها درصددند تا موازنه قدرت در منطقه را نیز رعایت کنند. چنانکه اگر از طرفی با اعراب توافقاتی را ایحاد نموده‌اند از طرف دیگر نیز توافقات امنیتی، نظامی با ایران دارند و حضور ایران در شانگهای و بریکس نیز موجب شده تا روس‌ها به نحوی از انحا نوعی رابطه اقتصادی نیز با تهران داشته باشند. اما با این حال مساله توازن قدرت در منطقه باعث نمی‌شود که روس‌ها بخواهند به برخی مسائل مثل برخی مناطق سرزمینی ایران که اساسا ایران بر آنها حق حاکمیت دارد وارد شده و همنشین اعراب شوند. مقامات کشورمان بارها و بارها این مساله را متذکر شده‌اند که جزایر 3گانه بخش تفکیک ناپذیر و جداناشدنی ایران است و اساسا سخن گفتن در مورد این جزایر عبث و بیهوده است چه رسد به اینکه کشوری بخواهد مساله مذاکره بر روی این جزیره‌ها را پیش بکشد. از طرفی نیز اینکه سران حاکم بر ابوظبی هر از چندی در مقطعی بخواهند از قدرت نفوذ برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای سوءاستفاده کنند، خواسته باطل و زیاده خواهانه خود را مطرح کنند و این رویه باطل و ملال‌آور را تکرار کنند صرفا موجبات تنش سیاسی و دیپلماتیک را فراهم می‌کنند و آورده دیگری نخواهند داشت، چراکه آنها اساسا حقی ندارند بر جزایری که جزو خاک کشور ایران است نگاه و نظری داشته باشند، حق نداشته خود را مطالبه کنند و آویزان روسیه یا کشورهای دیگر شوند. روسیه نیز اگر خود را کشوری متحد ایران می‌داند باید به اصول دیپلماتیک پایبند باشد و حداقل حق کشور همکار و همپیمان را به جا آورد و برخلاف منافع و حاکمیت ملی ایران عملی انجام ندهد. حال آن عمل حضور در نشستی باشد که در انتهای آن بیانیه‌ای ضد ایرانی مطرح شود یا امضا پای آن بیانیه.

نوش آبادی: ما هم تذکرات لازم را به دولت روسیه داده‌ایم و سفیرش به وزارت خارجه احضار شده که نسبت به اظهارنظرها و امضای برخی بیانیه‌ها مراقب باشند و بدانند در حالی که روابط سیاسی ایران با همسایگان و روسیه محکم و راهبردی است بر روی منافع و مصالح خود مصالحه نکرده و کوتاه نمی‌آید. البته خود اماراتی‌ها نیز می‌دانند که این کارهایشان اثری ندارد

موضع ایران چه باشد؟

پس از اتفاق اخیری که در نشست مراکش رخ داد و بیاینه پایانی آن در خصوص جزایر ایرانی و مهم‌تر از آن امضای روسیه پای آن بیانیه؛ این مساله با واکنش‌های مختلفی مواجه شد و تقریبا قاطبه مسئولان و چهره‌ها و شخصیت‌ها رویکرد روسیه و امارات را مذمت و نکوهش کردند. چه اینکه وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی تلفنی با سرگئی لاوروف در واکنش به بخشی از بیانیه ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه در مراکش، جزایر سه گانه ایرانی را جز لاینفک تمامیت ارضی ایران دانست و اشاره کرد: «جمهوری اسلامی ایران هر ادعایی از سوی هر طرفی در این خصوص را کاملا مردود می‌داند. حسین امیرعبداللهیان یادآوری کرد: «احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها از اصول بنیادین در مناسبات کشورهاست و تهران در موضوع احترام به تمامیت ارضی و مباحث حاکمیتی ایران با هیچ طرفی تعارف ندارد.» در همین راستا ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه نیز ضمن بی‌اساس، مردود خواندن و محکوم کردن مطالب مندرج در این بیانیه درباره جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک بر موضع قطعی و مسلم جمهوری اسلامی ایران درباره جزایر سه‌گانه ایرانی تأکید کرد و گفت: «جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک واقع در آب‌های نیلگون خلیج فارس، تعلق ابدی به ایران داشته و جزء جدایی ناپذیر سرزمینی جمهوری اسلامی ایران است. در همین راستا علی‌اکبر ولایتی مشاور امور بین‌الملل مقام معظم رهبری نیز در این باره بیان کرد: «اتخاذ بعضی از موضع‌گیری‌های وزارت خارجه روسیه باعث تاسف است، هر چند که برخی فشارهای سیاسی بر روسیه در شرایط پیچیده فعلی موجب می‌شود که برای به دست آوردن امتیازی کم ارزش و دست نایافتنی نیز به اعتبار خود لطمه وارد کند.» چندین و چند واکنش دیگر نیز از سوی چهره‌های مطرح و شناخته شده از اعضای مجمع تشخیص تا نمایندگان مجلس در این خصوص ابراز شد. اما به واقع مساله اصلی اینجاست که آیا صرف تاکید بر حاکمیت ملی ایران بر جزایر 3 گانه از سوی دولت و محکومیت هرگونه حرکت زیاده‌خواهانه یا حمایت از آن کافی است؟ آنچه مسلم است ایران نیز باید به سمت اقدام متقابل برود و نشان دهد که می‌تواند منافع روسیه، امارات یا هر کشور دیگری را که بخواهد به جزایر ایرانی یا حق حاکمیت ایران نگاه و نظری داشته باشد را تحت الشعاع قرار دهد. چه اینکه به گفته برخی ایران نیز می‌تواند در مورد برخی نقاط ضعف روسیه مثل شبه جزیره کریمه که پیش از این اوکراینی‌ها بر روی آن ادعا داشتند یا مهم‌تر از آن جزایر کوریل که روسیه آن را در قالب حاکمیت سرزمینی خود می‌خواند مدعی شود و از حق حاکمیت ژاپنی‌ها در این منطقه دفاع کند. قطعا رویکرد متقابل نشان خواهد داد که ایران عملا هیچ گاه اجازه تعدی به خاک خود حتی در نظر را هم نمی‌دهد.

*لزوم عمل متقابل ایران

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در خصوص رویکرد اخیر روسیه در مورد جزایر 3گانه ایرانی اظهار داشت: من پیش از این هم در گفت‌وگوهایی که با رسانه‌ها داشتم به بحث عمل متقابل تاکید کردم. عمل متقابل یعنی این دفعه دیگر از اعتراض، احضار سفیر، دادن بیانیه و نطق در مجلس گذشته و باید منافع طرف مقابل را به نحوی تحت تاثیر قرار دهیم که با واکنش آنها همراه شود. وحید جلال‌زاده به «آرمان ملی» گفت: اقدام متقابل تعریف پذیر است و روسیه هم با کشورهای پیرامونی خود مشکلات فراوانی دارد که می‌توان از این مساله استفاده کرد. ما هفته آینده در کمیسیون امنیت ملی مجلس در این خصوص جلسه می‌گذاریم البته نه فقط برای روسیه چراکه ما اصل ماجرا را ول کردیم و به روسیه چسبیدیم. کشور امارات خواسته این بند به بیانیه اضافه شود و روسیه فقط امضا کرده است. وی افزود: ما نباید امارات را ول کنیم و این امارات است که هر جا می‌رود مشکل‌ساز می‌شود. البته روسیه هم مقصر است و به عبارتی امارات آمر و روسیه مباشر است. چون در داخل کشور به روسیه و چین حساسیت وجود دارد امروز بحث روسیه مطرح می‌شود. در حالی که اروپایی‌ها نیز این بند را امضا می‌کنند. اما چون امروز با چین و روسیه در سطح خوب روابط هستیم مردم بر ما خرده می‌گیرند که از اینها بعید است که این اتفاق بیفتد. نماینده مردم ارومیه تصریح کرد: ما بررسی خواهیم کرد که دولت چه اقداماتی را انجام داده و قطعا این ظرفیت بالقوه در کشور هست که عمل متقابل انجام دهیم. وی تصریح کرد: دولت باید بنشیند ببیند که چه اقدامی باید انجام دهد. این ظرفیت در جمهوری اسلامی موجود است که در مقابل این حرکت دوباره روسیه عملی انجام شود. وقتی یک اشتباه دو بار تکرار می‌شود یعنی عمدی در کار است و ندیدیم و نخواندم نیست. دفعه قبل نمی‌دانستند این مساله برای ایران مهم است این دفعه چطور؟

* ایران کوتاه نمی‌آید

یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در خصوص موضع‌گیری روس‌ها در خصوص جزایر 3گانه ایران اظهار کرد: جمهوری اسلامی در بحث منافع ملی و کیان و سرزمینش با هیچ دولت یا کشوری تعارف ندارد. هر کشوری بخواهد متعارض حق قانونی ایران باشد محکوم است. حال خود کشور امارات باشد که این ادعای واهی را دارد یا کشورهایی که بخواهند حمایت کنند. حسین نوش آبادی به «آرمان ملی» گفت: ما هم تذکرات لازم را به دولت روسیه داده‌ایم و سفیرش به وزارت خارجه احضار شده که نسبت به اظهارنظرها و امضای برخی بیانیه‌ها مراقب باشند و بدانند در حالی که روابط سیاسی ایران با همسایگان و روسیه محکم و راهبردی است بر روی منافع و مصالح خود مصالحه نکرده و کوتاه نمی‌آید. البته خود اماراتی‌ها نیز می‌دانند که این کارهایشان اثری ندارد. ایران به هیچ وجه بیانیه، حمایت و یا مذاکره با کشوری را در این خصوص نمی‌پذیرد. وی تاکید کرد: برخی اتفاقات باعث می‌شود که کشوری ناخواسته برخی بیانیه‌ها را امضا کند، اما از روس‌ها بعید است و ما این کشور را شریک سیاسی و اقتصادی می‌دانیم و همکاری راهبردی با این کشور داریم. با این حال این مساله دلیل نمی‌شود که ایران در چارچوب‌های حقوقی و مسائل سرزمینی خود کوتاه آمده یا مماشات کند.