جامعه دیگر از وعده اشباع شده است

نکته دیگر اینکه آنچه حائز اهمیت است پیگیری مطالبات مردم است و نه دادن شعار و وعده‌هایی که امکان تحقق نداشته باشد. مردم از نمایندگان مجلس انتظار دارند در شرایط سخت معیشتی و اقتصادی به عنوان مدافع آنها وارد میدان شوند. این در حالی است که برخی از نمایندگان در آخرین لحظات استیضاح یک وزیر امضا خود را پس می‌گیرند. این وضعیت نشان می‌دهد که برخی از کسانی در انتخابات خود را کاندیدا می‌کنند که از شرایط لازم برای نمایندگی مردم برخوردار نیستند.» جملات ذکر شده اظهارات دکتر مجید ابهری، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با «آرمان ملی» است. ابهری در این گفت‌وگو به مهم‌ترین عوامل جامعه شناختی انتخابات آینده پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

*واکنش جامعه به تحرکات انتخاباتی برای حضور کاندیداها در مجلس آینده به چه صورت است؟ آیا جامعه در حال آماده کردن خود برای برگزاری یک انتخابات پرشور است؟

انتخابات یکی از مهم‌ترین ابزار مردم‌سالاری در هر جامعه‌ای است. در واقع مردم به واسطه انتخابات می‌توانند سلایق و دیدگاه‌های خود را مطرح کنند و کسانی را به مجلس بفرستند که دیدگاه‌های آنها را نمایندگی کنند. با این وجود برخی واقعیت‌های جامعه را نمی‌توان نادیده گرفت. واقعیت‌هایی که ممکن است شرایط انتخابات را تحت تأثیر قرار بدهد. در شرایط کنونی مردم کشور با گرانی، تورم، بیکاری و چالش‌های اقتصادی مواجه هستند که این مسائل می‌تواند در میزان مشارکت مردم در انتخابات تأثیرگذار باشد و میزان مشارکت را کاهش بدهد. نکته دیگر اینکه باید بین انتخابات ریاست جمهوری و مجلس تفاوت قائل شد. در انتخابات ریاست جمهوری همه مردم در مقابل کاندیداهایی قرار دارند که قرار است کشور را اداره کنند در حالی که در انتخابات مجلس انتخابات به صورت محلی و منطقه‌ای برگزار می‌شود و به همین دلیل نیز شرایط متفاوت است. به همین دلیل حضور و یا عدم حضور مردم در انتخابات به شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه بستگی دارد. از همین نشانه‌ها می‌توان تشخیص داد که آیا مردم در انتخابات به صورت گسترده مشارکت خواهند داشت و یا خیر. اگر شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه مطلوب باشد مردم در انتخابات شرکت خواهند کرد و در غیر این صورت نمی‌توان انتظار زیادی برای حضور مردم در انتخابات داشت. در انتخاباتی که ما در گذشته برگزار می‌کردیم همواره دو جریان سیاسی حضور داشته‌اند که مردم از آنها حمایت می‌کردند و براساس شعارها و برنامه‌هایی که به مردم ارائه می‌کردند مورد حمایت قرار می‌گرفتند. آرای خاکستری که نقش تعیین کننده‌ای در انتخابات دارد نیز براساس شرایط انتخابات به سود هر کدام از جریان‌های سیاسی در حالت نوسان قرار داشته است. این در حالی است که در انتخابات آینده شرایط آرای خاکستری نیز وضعیت پیچیده‌ای دارد و احتمال به صحنه آمدن آنها ضعیف است.

در انتخاباتی که ما در گذشته برگزار می‌کردیم همواره دو جریان سیاسی حضور داشته‌اند که مردم از آنها حمایت می‌کردند و براساس شعارها و برنامه‌هایی که به مردم ارائه می‌کردند مورد حمایت قرار می‌گرفتند. آرای خاکستری که نقش تعیین کننده‌ای در انتخابات دارد نیز براساس شرایط انتخابات به سود هر کدام از جریان‌های سیاسی در حالت نوسان قرار داشته است. این در حالی است که در انتخابات آینده شرایط آرای خاکستری نیز وضعیت پیچیده‌ای دارد و احتمال به صحنه آمدن آنها ضعیف است

*چرا احتمال به صحنه آمدن آرای خاکستری را در انتخابات آینده ضعیف می‌دانید؟

واقعیت این است به دلیل اینکه در انتخابات گذشته وعده‌های زیادی به مردم داده شده اما به این وعده‌ها عمل نشد مردم نسبت به کاندیداهای انتخاباتی با بی‌اعتمادی نگاه می‌کنند و فعالیت آنها را در زمان انتخابات بیشتر برای رأی آوری می‌دانند. مردم در انتخابات گذشته به این نتیجه رسیده‌اند که بین حرف و عمل کاندیداهای انتخاباتی فاصله است و هر کاندیدای که در انتخابات به پیروزی دست پیدا می‌کند نه تنها نسبت به وعده‌هایی که به مردم داده بی‌تفاوت است بلکه برخی حاضر نیستند نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشند. به همین دلیل نیز هرچه انتخابات بیشتری در کشور برگزار شد میزان مشارکت در انتخابات کاهش پیدا کرد. به عنوان مثال آخرین انتخابات ریاست جمهوری که در کشور برگزار شد نسبت به انتخابات گذشته با میزان مشارکت کمتری همراه بود. مردم از نمایندگان مجلس انتظار دارند صدای آنها باشند. در واقع نماینده مجلس باید صدای مردم کوچه و بازار و خیابان باشد. مردم انتظار دارند اگر مدیری در مسیر صحیح حرکت نمی‌کند و یا تصمیمی می‌گیرد که برخلاف خواسته‌های آنها است نمایندگان در مقابل آن بایستند و تلاش کنند وی را به مسیر صحیح برگردانند. در واقع انتظار مردم از نمایندگان مجلس حرکت در مسیر خواسته‌های آنها و برخورد با مدیرانی است که برخلاف مسیر آنها حرکت می‌کنند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بیش‌ترین تعداد انتخابات در تاریخ ایران برگزار شده است. هدف اصلی جمهوری اسلامی نیز مشارکت مردم در تصمیم گیری‌هایی بود که به شکل‌های مختلف به سرنوشت آنها ارتباط پیدا می‌کرد. با این وجود هرچه از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته میزان دخالت مردم در تصمیم‌گیری‌ها به دلایل مختلف و از جمله تنگ‌نظری‌های برخی افراد کاهش پیدا کرد. این در حالی است که در اغلب کشورها احزاب نقش مهمی در شکل دهی و جهت دهی به آرای مردم دارند و تلاش می‌کنند آرای مردم با ارائه برنامه‌های خود به سمت خود بکشانند. این در حالی است که این وضعیت در ایران وجود ندارد و انتخابات به صورت فصلی و بدون برنامه ریزی برگزار می‌شود.

* در شرایط کنونی نیز برخی از کاندیداهای انتخاباتی که تأیید صلاحیت شده‌اند فعالیت‌های انتخاباتی خود را آغاز کرده‌اند و وعده‌هایی می‌دهند که احتمال عملی شدن آنها ضعیف است. در چنین شرایطی مردم چگونه می‌توانند به این کاندیداها اعتماد کنند؟

متأسفانه این اتفاق در حال رخ دادن است و برخی کاندیداهای انتخاباتی وعده‌هایی به مردم می‌دهند که امکان تحقق آنها ضعیف است. کسانی که قصد دارند در انتخابات کاندیدا شوند در ابتدا باید نسبت به وظایف نمایندگی و مسئولیت سنگینی که قرار است برعهده بگیرند تأمل و دقت کنند و سپس در انتخابات حضور پیدا کنند. این در حالی است که برخی از نمایندگان در شرایط کنونی وعده‌هایی به مردم می‌دهند که در چارچوب وظایف نمایندگی مردم نیست و آنها نمی‌توانند به وعده‌های خود عمل کنند. از همین نقطه است که بین حرف و عمل خواسته‌های مردم فاصله ایجاد می‌شود. در شرایط کنونی یازده دوره از مجلس شورای اسلامی را پشت‌سر گذاشته‌ایم و به همین دلیل باید وظایف و بایدها و نبایدهایی کسانی که قصد دارند در انتخابات حضور پیدا کنند مشخص شده باشد. این در حالی است که متأسفانه شرایطی را مشاهده می‌کنیم که برخی که خود را کاندیداهای حضور در مجلس می‌دانند هنوز با وظایف و اصول نمایندگی آشنایی ندارند و تنها برای منافع شخصی در انتخابات حضور پیدا کرده‌اند. براساس قانون جمهوری اسلامی و رهنمودهای حضرت امام(ره) هیچ چیزی بالاتر از اراده مردم نیست و به همین دلیل اگر نماینده‌ای بخواهد خارج از این قاعده وقانون حرکت کند باید با وی به شکل دیگری برخورد کرد. در شرایط کنونی کسانی باید وارد مجلس شوند که باری از دوش مردم در زمینه اقتصادی بردارند و قوانینی را تصویب کنند که سبب بهبود وضعیت معیشتی مردم شود. برخی از مسئولان کوچک‌ترین انتقادها را برنمی تابند و آن به کشمکش‌های پشت پرده یا آشکار تبدیل می‌کنند. نکته دیگر اینکه آنچه حائز اهمیت است پیگیری مطالبات مردم است و نه دادن شعار و وعده‌هایی که امکان تحقق نداشته باشد. مردم از نمایندگان مجلس انتظار دارند در شرایط سخت معیشتی و اقتصادی به عنوان مدافع آنها وارد میدان شوند. این در حالی است که برخی نمایندگان در آخرین لحظات استیضاح یک وزیر امضا خود را پس می‌گیرند. این وضعیت نشان می‌دهد که برخی از کسانی در انتخابات خود را کاندیدا می‌کنند که از شرایط لازم برای نمایندگی مردم برخوردار نیستند.

*اغلب چهره‌های اصلاح‌طلب برای حضور در انتخابات ردصلاحیت شده‌اند و به احتمال زیاد در انتخابات آینده اصولگرایان با هم رقابت خواهند کرد. این وضعیت چه تأثیری بر روند میزان مشارکت مردم در انتخابات دارد؟

در شرایط کنونی اصلاح‌طلب یا اصولگرا بودن کاندیدای انتخاباتی حائز اهمیت نیست و بلکه آنچه اهمیت دارد تحقق خواسته‌های مردم است. امروز بخش‌هایی از جامعه مدت‌هاست که گوشت را در سفره‌های خود نمی‌بینند و با شرایط سختی زندگی می‌کنند. به همین دلیل اگر وضعیت کشور به همین صورت باشد و تغییری در وضعیت زندگی مردم صورت نگیرد امید چندانی به حضور پررنگ مردم در پای صندوق‌های رأی وجود نخواهد داشت. امروز با توجه به شرایط کشور کارشناسان و تحلیل گران سیاسی به دنبال این هستند که میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس دوازهم به چه صورت خواهد بود تا درباره آینده تحلیل کنند. واقعیت این است که جامعه ایران از نظر رفتارشناسی سیاسی به حد اشباع از وعده‌ها رسیده است. به همین دلیل دیگر سخنرانی کردن ودادن وعده نمی‌تواند مردم را به پای صندوق‌های رأی بکشاند. امروز مردم می‌دانند کسانی که قبل از انتخابات وعده‌های بزرگ و غیرواقعی می‌دهند تنها به فکر پیروزی در انتخابات هستند و نه تحقق خواسته‌های مردم. به همین دلیل تا زمانی که شرایط تغییر نکند نمی‌توان نسبت به حضور پررنگ مردم در مجلس امیدوار بود.