نگاه به شرق گریز از غرب

 به طوری که مشاهده می‌شود این دولت عملا جز با چین و روسیه و برخی کشورهای دیگر تلاش زیادی برای بهبود روابط دیپلماتیک با سایر کشورها که روزگاری شریک تجاری ایران بودند و تکنولوژی در اختیار ایران قرار دادند، نمی‌کند. سیاست خارجی نگاه به شرق وجود ندارد. این مورد یک اصطلاح قدیمی است که کشورهای هوادار بلوک شرق حول محور کمونیست‌ها جمع می‌شدند. حال که کمونیست‌ها دیگر حکومتی ندارند دیگر مفهوم بلوک شرق و نگاه به شرق و تمایل به کار کردن با یک بلوک قدرت که دیگر وجود ندارد، بی‌مفهوم است. روسیه کنونی به شدت با شوروی ‌کمونیستی متفاوت است. در واقع سیاست خارجی این روزهای دولت در ایران سیاست نگاه به شرق نیست بلکه گریز از غرب است. یعنی دولت کنونی خود را از روابط با غربی‌ها و اروپایی‌ها محروم کرده است به طوری که حتی رابطه‌ای با ژاپن و کره جنوبی هم نداریم. از این رو تنها چین، هند و روسیه باقی می‌ماند تا این کشورها بتوانند از نظر اقتصادی به ایران نگاه تازه‌ای داشته باشند. روس‌ها که رقیب ایران هستند و تنها در زمینه نفت و گاز می‌توانند با ایران کار کنند و در همین مورد هم ایران را به چشم رقیب می‌بینند. از این رو تمایل آنها به فعالیت اقتصادی خصوصا در زمینه نفت و گاز در ایران محدود است. آنها نیازی به ایران ندارند و ایران هم نیازی به آنها ندارد اما در مجموع می‌توانند از محصولات کشاورزی ایران به علت موقعیت اقتصادی خود استفاده کنند. البته روس‌ها صنایع خوبی دارند اما ایران آشنایی با آنها ندارد و چون نیازی هم به ایران ندارند و اعتبار مالی بین ایران و روسیه نیست در نتیجه تلاش نمی‌کنند که با ایران رابطه خود را افزایش دهند. در حالی که در مورد چین اینگونه نیست و روزانه از ایران مقدار بالایی نفت خریداری می‌کند که درآمد ایران در این ارتباط روزانه میلیون‌ها دلار است و محصولات پتروشیمی و آهن از ایران خریداری می‌کند. از این رو اعتبار مالی خوبی بین دو کشور وجود دارد و با وجود منابعی که ایران در چین جمع کرده و با توجه به اینکه کالاهای مورد نیاز ایران را دارد، ایران نیز متمایل است که رابطه بیشتری با چین بگیرد و از این طریق نیازهای خود را برآورده کند. ایران می‌تواند حتی در قالب بریکس با چین و اعضای این گروه رابطه اقتصادی برقرار کند. یکی دیگر از کشورهای بلوک شرق که ایران می‌تواند با آن رابطه بگیرد هند است که البته دیگر نفتی از ایران تهیه نمی‌کند اما اگر از ایران نفت بخرد چون صنایع خوبی دارد می‌تواند با ایران رابطه برقرار کند و کالاهای خود را به ایران بفروشد. اما هیچ کدام از این کشورها جز فروش کالاهای خود نمی‌توانند فناوری چندانی در اختیار ایران قرار دهند و کشورهای اروپایی هستند که در این مورد همواره با ایران در گذشته معامله کرده و فناوری در اختیار کشورمان قرار داده‌اند که ظاهرا در این دولت تمایلی برای ارتباط با آنها وجود ندارد.

*فریدون مجلسی

کارشناس روابط بین‌الملل