محمود صادقی: 16 آذر بیشتر فاتحه خوانی است تا احیای روز دانشجو

چه اینکه دانشجویانی که روز 16 آذر به یاد آنها به روز دانشجو تبدیل شده نیز در سال 32 در مسیر همین مطالبه‌گری به شهادت رسیدند. لذا هر زمان که فضای  بازتری برای دانشگاه و دانشجو فراهم باشد که مطالبه‌گری، پرسشگری و نقد خود را نسبت به رویه‌های جاری جامعه از مقامات مسئول مطرح کنند می‌توان گفت جنبش دانشجویی پرنشاط، پویا و فعال پیش می‌رود. اما زمانی که دانشگاه و دانشجو محدود شوند، برخورد مدیریت شده با آنها صورت گیرد و به عبارتی روح دانشگاه گرفته شده و صرفا قالبی شکلی از آن ارائه شود دیگر نمی‌توان دانشگاه را محلی برای تضارب آرا، افکار و عقاید دانست و نسبت به شرایط جامعه در حوزه‌های مختلف پرسشگری و مطالبه‌گری کرد. آنچه مسلم است دانشگاه مغز متفکر و عقل فعال و بالنده جامعه است که با هر پدیده‌ای به دیده پرسشگری و مطالبه‌گری برخورد می‌کند. صد البته اینکه نهاد دانشگاه جدای از ساحت علم که بن‌مایه و موجودیت آن را می‌سازد از دیرباز تاکنون نسبت به اتفاقات سیاسی در جامعه نیز بی‌تفاوت نبوده است و نظرات خاص خود را مطرح کرده است. نظراتی که همواره با چاشنی انتقاد و پیشنهاد همراه بوده که اکثر دولت‌ها با بی‌تفاوتی از کنار آن عبور کرده‌اند. چرا که برخی دولت‌ها دانشگاه را به مثابه نوعی تهدید نگریسته و سعی در مدیریت آن داشته‌اند تا تیغ انتقادات دانشجوی مطالبه‌گر متوجه دولتشان نشود. در حقیقت آنها دانشگاه را صرفا نهادی برای تولید و  ترویج علم و دانشجو را نیز در جایگاه محصل علم خواسته و می‌خواهند نه در جایگاه دانشگاه و دانشجوی سیاسی و منتقدی مصلح که مشکلات جامعه را آسیب‌شناسی کند، نکته‌سنجی کرده و برای حل آنها راه‌حل ارائه دهد. این در حالی است که مقام معظم رهبری در دوازدهم آبانماه سال 72 در دیدار با دانشجویان فرمودند: «بنده دلم می‌خواهد این جوانان ما شما دانشجویان؛ چه دختر، چه پسر و حتّی دانش‌آموزان مدارس روی این ریزترین پدیده‌های سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید. گیرم که تحلیلی هم بدهید که خلاف واقع باشد؛ باشد! خدا لعنت کند آن دست‌هایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیرسیاسی کنند.» اما به نظر می‌رسد که هر سال از پسِ سال قبل مساله روز دانشجو و جنبش دانشجویی از محتوا  دور شده و بیشتر در قالبی شکلی به‌صورت یک  مراسم یادبود درآمده است تا صرفا برگی از تقویم که اختصاص به روز دانشجو دارد ورق بخورد.

* روز دانشجو در دولت‌های مختلف

مراسم روز دانشجو در دانشگاه‌ها در دولت‌های مختلف به انحای مختلفی برگزار شده است. در برخی دولت‌ها فضای باز سیاسی رونق دانشگاه‌ها را بیشتر کرده و روز دانشجو با هیجان و جنب و جوش بیشتری برگزار شده و در برخی دولت‌ها نیز به جهت نگرش‌های مدیریت شده 16 آذر بسیار آرام و رسمی‌ برگزار شده است. چنانکه گویی بعضا دولت میزبان بوده و دانشگاه و دانشجویان مهمان. نگاهی اجمالی به رویکرد دولت‌ها به مقوله 16 آذر و روز دانشجو نشان می‌دهد که باید این مساله را از دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی بررسی کرد. بسیاری خاتمی و دولتش را دانشگاه محور‌ترین دولت پس از انقلاب می‌دانند. چرا که خاتمی دانشگاه را پشتوانه خود می‌دانست و حضور افراد دانشگاهی بسیار در دولت نیز مؤید همین سخن بود. فضای باز سیاسی و برگزاری مناظره‌های داغ در فضای سیاسی اواخر دهه ۷۰ و حضور شخصیت‌های برجسته سیاسی و سخنرانی‌های پرشور، این روز را به روزی خاص برای دانشجویان و البته مسئولان و سیاستمداران بدل کرد. چنانکه شاید بتوان گفت سال‌های آخر دهه هفتاد و نخست دهه هشتاد جزو سال‌‌هایی بود که روز دانشجو و جنبش دانشجویی در دانشگا‌ه‌ها بسیار فعال بوده است. در 8 ساله دولت عدالت و مهرورزی احمدی‌نژاد هر چند که تلاش شد ارتباط دولت با دانشگاه قطع نشود، اما به جهت نگاه‌های خاص به دانشگاه، 16 آذرها نیز نسبت به قبل مدیریت شده انجام شد. در آن دوران دانشجویان چندان رویکرد مناسبی نسبت به احمدی‌نژاد نداشتند و حتی زمانی‌که در سال 85 به‌جای 16 آذر 20 آذر به دانشگاه امیرکبیر رفت با دانشجویان معترضی مواجه شد که خواهان استعفای وی شدند. در دولت تدبیر و امید حسن روحانی به‌رغم اینکه انتظار می‌رفت که شکوه جنبش دانشجویی و روز دانشجو احیا شود؛ اما بازهم آنطور که باید نشد و مراسم روز دانشجو هر چند بهتر و با فضای بازتر سیاسی برگزار شد اما انتظارها برای تکرار 16 آذرهای دهه هفتاد تحقق نیافت. در دولت مردمی سیدابراهیم رئیسی نیز  این مراسم مدیریت شده برگزار شده و می‌شود.

 *16 آذر تبدیل به مناسک رسمی شده است

دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها در ارتباط با روز 16 آذر و فضای حاکم بر دانشگاه‌ها اظهار داشت: فضای حاکم بر دانشگاه‌ها در شرایط فعلی اساسا زمینه پویایی دانشجویی را از بین برده است. بعد از  وقایع سال گذشته فضای امنیتی در دانشگاه‌ها تشدید شده  است. محمود صادقی به «آرمان ملی» گفت: دانشجویانی که انگیزه فعالیت دارند محاسبه می‌کنند و می‌بینند هزینه فعالیت سیاسی بسیار بالا رفته و به این ترتیب از فعالیت رویگردان می‌شوند. این فعال سیاسی اصلاح‌طلب بیان کرد: رویدادهایی مثل 16 آذر که در واقع باید یادآور تحرک دانشجویی و زمینه‌ای برای بروز کنش‌های سیاسی دانشجویی باشد رفته رفته بیشتر تبدیل به مناسک رسمی شده و به‌جای اینکه انجمن و تشکل‌های دانشجویی میزبان باشند مقامات رسمی میزبان هستند که آن هم به‌صورت مدیریت شده امکان اظهارنظر می‌دهند. نماینده مجلس دهم گفت: هم در خبرها دیدیم دانشجویی که به‌جای نقد شرایط موجود بیشتر  تعریف رئیس‌جمهور را می‌کرد. این وضعیت موجب می‌شود دانشجویانی که انگیزه فعالیت سیاسی دارند از صحنه خارج شوند و بیشتر صحنه‌گردانی دست کسانی بیفتد که به نوعی با حاکمیت مرتبط و بلندگوی مرجع رسمی هستند. نهایتا اگر هم آزادی عملی برای فعالیت سیاسی دانشجویان می‌شناسند عمدتا این است که در جهت تکرار سیاست‌های رسمی در کشور باشد و برای نقد سیاست‌های رسمی اساسا اعتبار و جایگاهی قائل نیستند. صادقی تصریح کرد: با نشان‌دار کردن دانشجویان، تعلیق، اخراج، جابه‌جایی و تبعید آنها سعی در کنترل فضای دانشجویی دارند. سال‌های قبل در دولت احمدی‌نژاد هم مرسوم شده بود که بروند بر سر قبر 3 دانشجوی شهید فاتحه بخوانند. لذا تبدیل اینگونه مراسمات بیشتر مناسک فاتحه‌خوانی برای روز دانشجو است تا احیای روز دانشجو.