نگاه به شرق برای مبادلات پایاپای!

این نگاه درارتباط با آمریکا و روسیه وجود دارد که ریشه درکودتای 28مرداد توسط آمریکا و جداسازی بخشی‌هایی از ایران توسط روس‌ها دارد. با این وجود اما نمی‌توان تمایل دولت‌های مختلف بعد از انقلاب برای رابطه با شرق و غرب را نادیده گرفت. جریان اصلاح‌طلب و تحول‌خواه در ایران تمایل به گسترش روابط با شرق و غرب عالم دارد و البته به علت تمایل اروپایی‌ها به سرمایه‌گذاری در ایران در شرایط عادی است که روابط با غرب را برای خود در اولویت بیشتری قرار می‌دهد. جریان اصولگرا و انقلابی نیز البته بدون برو  بگرد تمایل به رابطه با شرق عالم خصوصا چین و روسیه دارد و از گسترش رابطه با کشورهای همسایه و اسلامی حمایت می‌کند. دراینجا جریان اصلاح‌طلب و میانه‌روها همواره به دولت‌های اصولگرا هشدار می‌دهند که نباید در اردوگاه شرق چادر زد و ضروری است که نوعی موازنه در ارتباط با شرق و غرب به وجود ‌آید.

* دولت سیزدهم و دیپلماسی نگاه به شرق

 دولت سیزدهم از بدو تاسیس صراحتا اعلام کرد که به دنبال برقراری و توفیق رابطه با کشورهای اسلامی و همسایگان است. هر چند تمام مذاکرات برای برقراری رابطه با عربستان در دولت قبل صورت گرفته بود و بر این مبنا قرار بود عراق به محلی برای قرائت بیانیه آغاز روابط ایران و عربستان تبدیل شود اما تمایل تهران و حتی عربستان به ایجاد زمینه برای بازی یکی از قدرت‌های شرق در خاورمیانه یعنی چین موجب شد که بیانیه آغاز روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان در پکن و پادرمیانی چین قرائت شود. این مورد نشان داد دولت حاکم بر تهران با سکانداری ابراهیم رئیسی صراحتا رابطه با شرق عالم یعنی چین و روسیه را بر ارتباط با غربی‌ها ترجیح می‌دهد.

* ارتباط با چین رابطه با روسیه

 دولت سیزدهم در راستای  سیاست‌های خود  ارتباط با روسیه و کشورهای عضو شانگهای را در دستور کار خود قرار داد. این مورد هم البته به خوبی از سوی روس‌ها پاسخ داده شد و سال‌ها انتظار ایران برای عضویت در پیمان شانگهای در ابتدای دولت ابراهیم رئیسی به نتیجه رسید و ایران عضو اصلی شانگهای شد. دستاوردی که دستگاه سیاست خارجی در این دولت به آن افتخار می‌کند و معتقد است با گسترش رابطه با شرق توانسته است ایران را از حصر اقتصادی برهاند. روسیه این روزها به یکی از مراکز رفت و آمد سیاستمداران ایرانی تبدیل شده است. سفرهای مختلف سران کشور از رئیس‌جمهور تا رئیس مجلس شورای اسلامی به روسیه، تلاش برای بهبود رابطه با مسکو، تلاش برای راه‌اندازی کریدور شمال و جنوب. کوشش برای دسترسی روس‌ها و کشورهای حاشیه دریای خزر از طریق ایران به آب‌های آزاد و خلیج‌فارس نشان می‌‌دهد تهران در دوره ابراهیم رئیسی تلاش دارد به صورت ویژه‌ای به ارتباط با روس‌ها بنگرد. ابراهیم رئیسی حتی مدعی است که حدود 5 میلیارد دلار در ایران در مدت حضور او سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته که با توجه به اینکه غربی‌ها عملا ایران را تحریم کرده‌اند پیداست که این سرمایه‌گذاری احتمالا از سوی روسیه آن هم در صنایع نفتی و گازی صورت گرفته است. البته این احتمال هم وجود دارد که تهران توانسته باشد که با چین هم در این مدت سطح روابط خود را افزایش داده و چینی‌ها هم تمایلاتی برای سرمایه‌گذاری در ایران پیدا کرده باشند. با این وجود چین در این دولت یکی از مقاصد خاص دیپلماتیک بوده است و از قرار معلوم  گفته‌های دولت ابراهیم رئیسی در افزایش صادرات نفت را می‌توان در فروش نفت به چین دانست. البته در این ارتباط شایعاتی هم وجود دارد و آن اینکه چون شرکت‌های بیمه‌، برای نفتکش‌های ایران را بیمه صادر نمی‌کنند و همچنین اروپایی‌ها از تهران نفت نمی‌خرند احتمالا چین در یک شرایط با تخفیف‌های خوب از ایران نفت می‌خرد. ایران تمایل دارد در شرایط کنونی با فروش نفت بخشی از نیازهای خود را تامین کند. چین با توجه به صادرات محصولات مختلف و دارا بودن قدرت تامین کالاهای مورد نیاز تهران، می‌تواند در برابر نفت نیازهای ایران را در شراط تحریمی تامین کند. از این رو دولت کنونی تلاش دارد با صادرات نفت در برابر نیازهای خود سیاست نگاه به شرق را تکمیل نماید. موضوعی که نفعی سرشار برای چین دارد و در صورت صحیح بودن گزاره فوق چین هم بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز خود را تامین می‌کند و هم اینکه بازار خوب و انحصاری برای فروش محصولاتش پیدا کرده است.

*نگاه به شرق در حیاط خلوت آمریکا

 از سوی دیگر تهران با توجه به اختلافات آمریکا با کشورهای آمریکای لاتین تلاش کرده با این کشورها رابطه خوبی برقرار کند. در این دولت نیز یکی از مقاصد سفرهای دیپلماتیک مقامات ایران کشورهای آمریکای لاتین بوده به طوری که این روزها حتی شاهد سفر رئیس‌جمهور کوبا با ایران به منظور توسعه روابط اقتصادی و سیاسی هستیم. رئیس‌جمهور نیز در طول دوسال و نیم گذشته به این کشورها سفر کرده است. با این وجود مشخص نیست توسعه رابطه با کشورهای آمریکای لاتین از نظر اعداد و ارقام چه میزان برای ایران در این مدت سود داشته است.

*سفر رئیسی به مسکو

 روز گذشته در خبرها آمد که ابراهیم رئیسی به مسکو خواهد رفت. بر این مبنا، سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان صبح پنجشنبه به دعوت رسمی ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در راس یک هیات عالی‌رتبه سیاسی - اقتصادی راهی مسکو می‌شود. رایزنی در خصوص مسائل دوجانبه از جمله تعاملات اقتصادی و نیز گفت‌وگو در خصوص موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه موضوع فلسطین و تحولات غزه اصلی‌ترین دستور کار رئیس‌جمهور در این سفر یک‌روزه خواهد بود. موضوعی که به لحاظ دستاورد سازی برای دولت سیزدهم از اهمیت برخوردار است و ابراهیم رئیسی می‌تواند از آن به عنوان یک گزارش به مردم استفاده کند. حال باید دید در معنای واقعی روس‌ها چه میزان تمایل به همکاری با ایران دارند. یک بار آنها در زمان دولت قبل قراردادی را با ایران در زمینه برقی سازی بخشی از راه‌آهن ایران انجام دادند که البته هیچ‌گاه عملی نشد. از سوی دیگر روس‌ها ایران را رقیب در صادرات گاز و نفت می‌دانند. حال چگونه ممکن است یک رقیب در صنایع ما اقدام به سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز کند؟ همچنین سوالات زیادی در مورد تقسیم منابع زیر بستر دریای خزر وجود دارد. حال که بستر دریای خزرتقسیم شده است ایران تا چه میزان می‌تواند از منابع نفت و گاز دریای خزر استفاده کند؟ از سوی دیگر این سوال وجود دارد که موضع روس‌ها در غائله ارمنستان و آذربایجان و کریدور زنگزور تا چه میزان مطابق منافع ایران است. تا زمانی که پرونده هسته‌ای ایران و موضوع اف‌ای‌تی‌اف حل نشود بدون ترید ایران در ارتباط با شرق‌ می‌تواند چه با چین و چه با روسیه تنها در معادلات اقتصادی به صورت پایاپای عمل کند.