مقابله با ابر بحران کم‌آبی در فصل بارش

 خشک شدن دریاچه ارومیه، تالاب هامون و.... از جمله مواردی است که در سایه مدیریت نامطلوب در حوزه آب و همچنین تغییرات اقلیمی به سرعت در حال وقوع است و متاسفانه هیچ اقدام جدی در فصل‌های پربارش برای مدیریت بهینه در این زمینه انجام نمی‌شود. بر اساس پیش بینی‌های صورت گرفته «آب» دلیل اصلی جنگ های آتی در سراسر جهان خواهد بود. به دنبال صنعتی شدن بیش از پیش جهان ضرورت استفاده از آب از هر وقت دیگر ملموس تر است و چشم انداز این امر تا افق 1420 دو برابر ظرفیت کنونی خواهد شد و علاوه بر نیاز آب در بخش صنعتی، مشکلات برای تامین آب شرب بیش از بیش خواهد شد.

شیرین سازی یا انتقال آب دریا

به گزارش «آرمان ملی» جمال محمد ولی سامانی، کارشناس آب در این باره گفت: انتقال و شیرین سازی آبِ دریا یکی از اصلی ترین راهکارهایی به شمار می آید که ایران همانند دیگر کشورهای دنیا که با بحران کم آبی با آن مواجه هستند، به آن توجه کرده است . با وجود اینکه هزینه اجرای طرح شیرین سازی آب هر روز با استفاده از تکنولوژی های نوین کاهش می‌یابد ، اما موافقان و مخالفان خود را دارد و ایران نیز با استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، به توانمندی بومی‌سازی «شیرین سازی آب» دست یافته، هرچند اجرای این طرح با موافقان و مخالفانی در سطوح مختلف مواجه شده است.

او افزود: انتقال آب دریا، از جمله طرح هایی محسوب می شود که بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای همسایه ایران نیز به آن اقدام کرده اند. بنا به گفته مدیران وزارت نیرو، ایران حتی در این زمینه از بسیاری کشورهای همسایه خود عقب مانده است و میزان انتقال آب دریا و شیرین سازی آن در مقایسه با کشورهای همسایه حتی یک درصد از مجموع فعالیت‌های آنها را نیز شامل نمی‌شود. طرح انتقال آب و شیرین سازی آب دریا و ... همزمان با بحران کم آبی در ایران نیز مانند دیگر کشورهای جهان آغاز شد ، اما با توجه به هزینه‌های گزاف اجرای طرح شیرین سازی آب دریا، امکان استفاده و اجرای این طرح با اقبال کمتری روبرو می شود، در عین حال به دلیل چالش های زیست محیطی احتمال عملیاتی شدن آن نیز کاهش بیشتر کاهش می یابد.

ظرفیت های مطلوب دانش بنیان ها و استارتاپ ها

این کارشناس توضیح داد: استفاده از تمام ظرفیت های داخلی کشور به منظور مقابله با بحران کم آبی با به کارگیری دیپلماسی انرژی و برنامه ریز ی‌های اصولی در حوزه آب ممکن می شود، در این راستان شرکت های دانش بنیان نیز در سال های اخیر حضوری موفق در این زمینه به ویژه شیرین سازی آب برعهده داشته اند و در این مسیر بسیاری از تجهیزات شیرین سازی آب دریا را بومی سازی شده است.

سامانی اضافه کرد: بر اساس پیش بینی های صورت گرفته در این طرح، 250 تا 500 میلیون متر مکعب آب در سال از دریای خزر و یک میلیون متر مکعب آب از دریای عمان و خلیج فارس، در راستای اجرای این پروسه، انتقال خواهد یافت. مطالعات مربوط به انتقال آب دریا در قالب طرح مطالعه تأمین و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به مرکز فلات ایران، نشان می‌دهد در افق سال 1425، در تأمین نیاز آبی صنایع این استان‌ها با استفاده از منابع آب متعارف درون سرزمینی، معادل 900 میلیون مترمکعب کسری وجود خواهد داشت که تأمین آن از آب نمک‌زدایی شده دریا برنامه‌ریزی شده است.

راهکارهای مطلوب مقابله با کم آبی

این کارشناس توضیح داد: استقرار صنایع در نواحی مانند دریا و دیگر منابع آبی به عنوان راهکار اولیه خوب است، اما برای صنایعی که دیگر امکان جابه جایی ندارند، انتقال آب با لحاظ مسائل زیست محیطی چندان کار نامطلوبی به نظر نمی رسد. با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه ای خشک و نیمه خشک و پراکندگی جغرافیایی و جمعیتی نامتوازن، کشور را ناچار به اجرای انتقال آب دریا از مناطق پربهره به مناطق کم برخوردار کرده است. از سوی دیگر تکنولوژی های نوین و قرار گرفتن کشورمان در مسیر صنعتی شدن و الزام بر رفع نیازهای داخلی و حضور در بازارهای صادراتی به منظور رفع نیازهای داخلی و همچنین برقراری تعاملات جهانی و بهره وری بهینه از منابع داخلی در حوزه صنعت، استفاده معقولانه از منابع آبی داخلی کشور را برای ایران ضروری ساخته است.

او توضیح داد: هر چند در مسیر انتقال و همچنین شیرین سازی آب دریا مخالفانی نیز وجود دارد که معتقدند با اجرای طرح انتقال آب دریا، موازنه های اکونومیک طبیعت و دریاها برهم می خورد و معتقدند که؛ انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی برخلاف شاخص‌های توسعه پایدار است و در حال حاضر انتقال آب بین حوضه‌ای به‌طور کلی مغایر با اصول محیط زیست و توسعه پایدار است و این امر با وجود تغییرات اقلیمی مسلما هم در مبدا و هم در مقصد با آسیب‌های فراوانی به محیط زیست و اکوزیست منطقه وارد خواهد کرد. بدیهی است بررسی این اقدام جز خطای انسانی نتیجه‌ای ندارد که بیشتر به آن انتقال آب حوضه‌ای گفته می‌شود که امری ممنوع تلقی می‌گردد و با حمایت برخی از نهادها در حال اجراست و اجرای این پروژه تنها بارِ مالی فراوانی بر دوش مردم است.

سهم فناوری های نوین در مقابله با بحران کم آبی

سامانی معتقد است: با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک و پراکندگی جغرافیایی و جمعیتی نامتوازن، کشور را ناچار به اجرای انتقال آب دریا از مناطق پربهره به مناطق کم برخوردار کرده است. از سوی دیگر تکنولوژی های نوین و قرار گرفتن کشورمان در مسیر صنعتی شدن و الزام بر رفع نیازهای داخلی و حضور در بازارهای صادراتی به منظور رفع نیازهای داخلی و همچنین برقراری تعاملات جهانی و بهره وری بهینه از منابع داخلی در حوزه صنعت، استفاده معقولانه از منابع آبی داخلی کشور را برای ایران ضروری ساخته است. در نتیجه دست یافتن ایران به فناوری های نوینی که بتواند هزینه انتقال آبِ دریا کاهش دهد، ضرورتی محسوب می شود تا بتواند با آمادگی بیشتر با «بحرانِ کم آبی» به عنوان واقعیتی تلخ مواجه شود تا علاوه بر حفظ رشد صنعتی در مواجهه با تامین آبِ شرب و دیگر بخش های مورد نیاز با چالش مواجه نشود. هر چند بدیهی است معضل کمبود آب با توجه به هزینه های گزاف آن در بخش شُرب، فعلاً در بخش رفع کم آبی در بخش صنعتی از مطلوبیت بیشتری برخوردار است.

ضرورت تسریع انتقال آب دریای عمان به شرق کشور

بر اساس این گزارش، موضوع کم‌آبی در شرق کشور در حال تبدیل شدن به یک ابربحران است. از طرفی کاهش ذخایر آبی کشور و از طرف دیگر گرمای بالا و تبخیر زیاد و البته علاوه بر این موارد، خشکسالی که در چند ساله اخیر گریبان کشور را گرفته و صدالبته عدم‌ مدیریت منابع موجود و بی‌تدبیری در آینده ‌نگری در سال‌های گذشته، وضعیت بدی برای آب در استان‌های شرق کشور ایجاد کرده است. در این میان البته دولت سیزدهم نیز اقداماتی را پیشتر در دستور کار قرار داده بود اما سرعت پایین انجام آنها، یکی از بزرگترین موانع موجود است. با این حال، برنامه شیرین‌سازی و نمک‌ زدایی آب دریای عمان و رساندن آب به شهرهای مختلف سرزمین پهناور سیستان و بلوچستان حالا شکلی عملیاتی‌تر به خود گرفته است گرچه به گفته وزیر تاکنون این ابرپروژه تنها ۱۲ درصد رشد داشته اما با تخصیص اعتبار ۱۶۰ هزار میلیارد تومانی می‌توان تا حد زیادی موانع را برداشت.

عقب ماندگی ایران در نمک زدایی وشیرین سازی آب

به هر حال ایران باید مانند دیگر کشورهای متصل به دریا، از همجواری با دریای عمان برای شیرین‌سازی آب مورد نیاز بهره ببرد به ویژه اینکه امروزه کشورهای حوزه خلیج فارس، گام‌های جدی در این حوزه برداشته و به موفقیت‌های بسیاری نیز رسیده‌اند و این یعنی در همین زمان نیز ایران نسبت به این کشورها در نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب عقب است. عملیات لوله‌گذاری انتقال آب دریای عمان به سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی با دستور سید ابراهیم رئیسی از اردیبهشت ماه امسال آغاز شد.بنابر اعلام مسئولان و مجریان، برای اجرای این طرح‌ها حدود هزار و ۷۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری خواهد شد که آب خلیج فارس و دریای عمان را به استان‌های تعیین شده، منتقل می‌کند.

ضرورت مقابله با کم آبی شرق ایران برای احیای اقتصاد منطقه

طرح انتقال آب از دریا جزو طرح‌های کلان تعریف شده برای تامین بخشی از کسری آب در دالان شرق کشور است که اجرای آن از آبان سال ۱۴۰۰ آغاز شد و طبق تفاهم‌نامه‌های منعقد شده، آب انتقالی به استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی در بخش صنعت به مصرف خواهد رسید، اما این آب در سیستان و بلوچستان برای تامین مصارف آشامیدنی نیز پیش‌بینی و طبق برنامه زمان‌بندی شده، این طرح با سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد یورویی تا پایان سال ۱۴۰۴ به بهره‌برداری خواهد رسید. به هر حال امروز که استان سیستان و بلوچستان با مشکل آب مواجه است و حتی در برخی از شهرها آب جیره‌ بندی شده، این پروژه باید با سرعتی بسیار بالاتر انجام شود چون در غیر اینصورت باید منتظر مهاجرت بزرگ انسانی از این منطقه باشیم. موضوعی که در صورت رخداد آن، امنیت در مرزهای شرقی به شدت تهدید خواهد شد. از طرف دیگر، ظرفیت‌های اقتصادی این منطقه مانند بندر چابهار که بزرگترین بندر اقیانوسی ایران است نیز غیرفعال شده و بخشی از درآمدهای کشور کاهش خواهد یافت؛ این یعنی دولت باید هزینه در اجرای این کلان ‌پروژه را سرمایه ‌گذاری بداند و با این دید این پروژه را به انجام برساند.