پرهیز از فساد، با مالیات‌ستانی عادلانه

گروهی از کارشناسان بر این باور هستند که اجرای طرح‌های مختلف مالیاتی در کشور با توجه به شرایط دشوار اقتصادی خارج از توان اکثریت مردم است و قطعاً باعث فرار مالیاتی یا رانت‌های مختلف می‌شود، اما برخی از کارشناسان نیز معتقد هستند، اجرای طرح‌های مالیاتی یکی از روش‌های کسب درآمد محسوب می‌شوند که به صورت استاندارد مانند همه کشورهای دیگر، در ایران نیز عملیاتی می‌شود تا بتوانیم از وابستگی به درآمدهای نفتی رها شویم. قطعاً سازمان امور مالیاتی به عنوان بزرگترین نهاد مسئول در این حوزه با سنجش تمام جوانب کار در جایگاه مجری قانون‌های تدوین شده در این حیطه به عنوان مسئول و مخدوم موظف به انجام وظیفه با رویکرد تامین منافع مردم و دولت را دارد. «آرمان ملی» به این منظور با مرتضی حیدری، به عنوان کارشناس اقتصادی گفت و گو کرده است.

• ضرورت اجرای طرح‌های مالیاتی در کشور چیست و چه نتایجی را به دنبال خواهد داشت؟

- فلسفه اصلی مالیات در واقع به معنای پاسخگو بودن حاکمان در مقابل مردم است که آثار و برکات زیادی به دنبال دارد و برترین آن‌ها ضرورت پاسخگو بودن دولت و حاکمان در قبال مردم است و در حقیقت در واکاوی دقیق این مفهوم به مصداق «دولت پاسخگو» خواهیم رسید و به نوعی حاکمان تبدیل به خادمان مردم تبدیل می شوند که چشم‌شان به دست مردم و به پولی که مردم به آنها پرداخت می کنند هستند و باید در قبال هزینه کرد خود به مردم به عنوان ولی‌نعمتان خود گزارش دهند و در این راستا شاهد گسترده شدن عدالت اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی خواهیم بود.به عبارتی فلسفه اشتباه درآمدزایی صِرف برای دولت در این تعبیر از بین خواهد رفت و اهمیتی بالاتر از درآمدزایی برای دولت خواهد یافت و مفهوم احترام به تفوق مالکیت مردمی شکل می گیرد و در این راستا تمام ارکان دولت در تمام وزارتخانه و نهادهای دولتی باید به سلامت حوزه کسب و کار خود اهتمام جدی داشته باشند تا در فرآیند پاسخگویی به مردم «رفاه اجتماعی»، «رشد اقتصادی»، «توسعه اقتصادی» و ... را برای مردم به ارمغان بیاورند چرا که در غیراین صورت توقع پرداخت پرداخت مالیات بدون توجیهی در حوزه هزینه کرد آن در فضایی آکنده از فساد غیرمنطقی و بدون توجیه عقلانی است. در حقیقت پرداخت مالیات با توجه به اهمیت پاسخگو بودن حاکمان دیگر تداعی کننده پول زور برای مردم را نخواهد یافت و دولت موظف است برای حداقل دریافتی‌های خود در پروسه مالیات ستانی به شکل کاملاً شفاف به کارفرمای خود یعنی مردم پاسخگو باشد.

پرداخت مالیات با توجه به اهمیت پاسخگو بودن حاکمان دیگر تداعی کننده پول زور برای مردم را نخواهد یافت و دولت موظف است برای حداقل دریافتی های خود در پروسه مالیات ستانی به شکل کاملاً شفاف به کارفرمای خود یعنی مردم پاسخگو باشد

• ایرادات طرح‌های مالیات ستانی در شرایط حاکم در کشور چیست؟

- سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان متولی اصلی اجرای طرح باید به شکل کاملاً مستقل و در جایگاهی بالاتر از دیگر نهادها حتی در رده رئیس جمهور انجام وظیفه کند تا خالی از هر گونه شائبه نسبت به دریافت مالیات از تمام سازمان‌ها و افراد حقیقی و حقوقی بدون هیچ اهرم بازدارنده انجام وظیفه کند. در حقیقت پیش نیاز اجرای طرح مالیات در کشور نیاز به یک خانه تکانی و اصلاحات اساسی در سازمان امور مالیاتی دارد تا چالش‌های موجود در این بخش حل شود . مالیات در حال حاضر به‌عنوان محلی برای کسب درآمد دولت معرفی شده است که البته غلط ترین فلسفه وجودی سازمان مالیات می‌باشد و این اندیشه باید به سمت معرفی سازمان پاسخگو در مقابل مردم تغییر کند و رویکرد کارفرمایی این سازمان در برابر مردم به فرآیند مطالبه‌گری و خادم بودن دولت و سازمان امور مالیاتی و الزام پاسخگو بودن آن تغییر یابد. یکی از رویکردهای اشتباه دیگری که هم اکنون در این سازمان وجود دارد مسئله «خوداظهاری مالیات» است که به اشتباه ازرویکردهای مالیاتی غرب اقتباس کرده‌ایم در حالی که مقوله خوداظهاری در نظام مالیاتی غرب بسیار متفاوت با آنچه که در ایران وجود دارد است. خوداظهاری مالیاتی در غرب مبتنی بر جمع آوری اسنادی (که می توان به آن فاکتورهای خرید اطلاق کرد) است و ارائه آن به سازمان امور مالیاتی جهت بازپس گیری مالیات‌هایی که از سوی اداره مالیات به مودی تعلق می گیرد در حالی که درایران در اقدامی کاملاً وارونه این امر به معنای ارائه اسنادی به اداره مالیات برای پرداخت پول تلقی و انجام می‌شود و چنانچه سازمان امور مالیاتی به

تعبیر و اجرای صحیح «خوداظهاری» در کشور بپردازد دیگر نیازی به هیچ گونه اقدام فرهنگی، تبلیغاتی و ... در سطح کشور نخواهیم داشت و صف های طویلی برای تعیین تکلیف مالیاتی و ارائه اسناد به دولت تشکیل می‌شود و روند پرداخت مالیات با لحاظ کردن بازپس دادن مالیات‌های پرداخت شده ای که باید به مردم بازگردانده شوند بیش از پیش تسهیل خواهد شد چرا که مردم طی این فرآیند پول خواهند گرفت و پولی پرداخت نمی کنند و اصلی ترین بخش خانه تکانی سازمان امور مالیاتی درهمین بخش انجام خواهد شد.

• اصلاحات در سازمان امور مالیاتی بر چه محورهایی باید استوار باشد تا به اهداف مورد نظر در نظم نوین جهانی دست یابیم؟

- اصلاح در سازمان امور مالیاتی باید به شکل پایه‌ای و با نگاهی به فلسفه وجودی مالیات ستانی صورت گیرد و درمرحله نخست باید بازنگری جدی در تغییر نگرش مالیات به عنوان پول زور انجام شود، تلاش برای کاهش فسادهای سیستمی در نظام درون و برون سازمانی اداره مالیات از دیگر رکن‌های مهم اصلاحات دراین سازمان محسوب می‌شود، توسعه تمامی شاخص‌های رشد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و ... با هدف افزایش رفاه اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی از موارد مهمی برشمرده می‌شود که باید به طور جدی در آن بازنگری شود و بدیهی است تا این اصلاحت صورت نگیرد فرصت انجام کار سازمان امور مالیاتی جهت پیشبرد امور مالیاتی در کشور در حوزه‌های مختلف ایجاد نمی‌شود و باید در این مسیر تلاش شود تغییرات در قوانین موجود بر اساس قوانین و رویکردهای قوانین پیشرفته دنیا طراحی و اجرایی شود. تعریف مشوق های مالیاتی در کشور و رفع موانع تولید به منظور تسهیل در پرداخت مالیات‌ها از جمله شاخص های بهبود مالیات‌دهی در کشور محسوب می شود.

• دلایل وجود فساد در نظام مالیاتی چیست؟

- محققان دسته بندی های مختلفی از فساد ارائه کرده اند که شامل فساد اداری، فساد مالی، فساد خرد، فساد سازمان یافته و ... است اما از جمله بزرگترین ویژگی آنها مسری بودن آن است. فساد باعث ایجاد بی اعتمادی به سیستم می شود. دستگاه مالیاتی به دلیل حساس بودن در مقوله شفاف سازی و توسعه عدالت اجتماعی فضای بسیار آسیب پذیر را برای فسادپذیری داراست از این رو هر حکومتی باید زمینه های ایجاد فساد را در آن ببندد. سازو کارهای غیرکیفری، بازبینی و قوانین کیفری در این بخش و بازوهای اجرایی دراین خصوصی می تواند به تقویت ضمانت اجرای سلامت در نظام مالیات ستانی کمک کند. ازجمله دلایل گسترش فساد در نظام اقتصادی کشور می توان به عدم سیستم نظارت قوی، پیچیدگی قوانین و مقررات و عدم شفافیت استانداردها، ارتباط مستمر و دائم مودیان و مسئولان مالیاتی، روحیه کاری و تعهد شغلی کم، نبود ابزارهای نظارتی و همچنین سیستم های تشویقی، چشم‌پوشی کردن از تخلفات صورت گرفته هر چند کوچک در دایره انجام امور مالیاتی، کاهش حقوق و دستمزد و فشارهای اقتصادی و ... اشاره کرد هر چند این مشکلات با نگاهی کلان به دلایل ایجاد آن و با اقتدار بخشیدن هر چه بیشتر به سازمان امور مالیاتی و استقلال در عمل این سازمان تا حد زیادی بهبود می یابد . البته سیستم نظارتی در این خصوص با بهره گیری از افراد و ماموران پاکدست می تواند مانع از گسترش فساد و مشکلات موجود در این حوزه شود. علاوه بر این نظارت و کنترل دوره ای مدیران و ایجاد نهادهای مستقل و دائمی به منظور رصد فعالیت افراد فعال در طرح مالیات ستانی، انتخاب و انتصاب بازرسان عادل و عالم در سیستم‌های نظارتی محسوس و تغییرات چرخشی آنها، تقویت نهادهای نظارتی دولتی و غیردولتی در این زمینه و ... می‌تواند نرخ رشوه و تقلب و فساد در این زمینه را کاهش دهد.

• ارزیابی شما از معاف شدن برخی افراد حقیقی یا حقوقی یا برخی از سازمان ها و نهادها چیست؟

- معافیت مالیاتی تحت هر عنوان برای هر فرد یا نهاد دولتی یا خصوصی سم مهلک است. در دایره پرداخت مالیات هیچ فرد، سازمان و نهاد دولتی یا خصوصی نباید از پرداخت مالیات معاف شود و همگان باید به صورت کاملاً شفاف ملزم به ارائه گزارش مالی خود به سازمان امور مالیاتی باشند و در این بین هیچ فرد و سازمانی از این امر مستثنی نباشد و هر گونه توجیهی در این زمینه آفتی کشنده است . از این رو کلیه سازمان های و نهادهایی که هم اکنون مشمول معافیت های مالیاتی هستند باید ضمن ارائه گزارش کامل عملکرد مالی خود در صورت صلاحدید مجلس مشمول دریافت بودجه و حمایت مالی شوند. دریافت مالیات از مهمترین ابزارهای توسعه عدالت اجتماعی محسوب می شود که کسب درآمد و تامین بودجه نیز یکی از کارکردهای آن محسوب می شود لذا دریافت مالیات عاملی برای کاهش تبعیض و بی عدالتی ها به شمار می آید که در سایه آن می توان به توزیع عادلانه ثروت نیز دست یافت. و تمام این اهداف در صورتی محقق می شود که دریافت مالیات در جامعه عادلانه و بدون تبعیض اجرایی شود تا بتوان به اهداف مورد نظر رسید. وضع مالیات در ایران مانند دیگر کشورها از استانداردهای بین المللی تبعیت می کند که توجه به آن ها می تواند نظام مالیاتی را شفاف، عادلانه و مقتدر سازد.

• سالم سازی فرآیند پرداخت مالیات از جمله ارکان اصلی مالیات ستانی در حوزه‌های مختلف است. چگونه می توان به این مهم به منظور توسعه عدالت اجتماعی دست یافت؟

- در کشور ما نیز با وجود تلاش‌های صورت گرفته بعضا شاهد پدیده زشت پرداخت رشوه به برخی بازرسان مالیاتی هستیم که می‌تواند از دلایل مایوس شدن مردم از توسعه عدالت اجتماعی در کشور شود. فساد اقتصادی در کشور فقط محدود به سازمان نظام مالیاتی نمی‌شود بلکه فعالان اقتصادی از ابتدای شروع به فعالیت با مراجعه به سازمان ها و نهادهای مختلف همچون شهرداری، اداره ثبت و دیگر سازمان ها با این مساله مواجه می شود و در نهایت تا زمان پرداخت مالیات دیگر اندوخته ای برای انجام وظیفه به قانون ندارد . پرداخت های غیرقانونی در فضای فاسد کسب و کار و در محیط های فاسد به دلیل نبود برنامه های منسجم و نگاه تک بعدی به مسئله مالیات بدون گرفتارشدن فعالان اقتصادی در چرخه فساد اداری، مالی و ... است و بسیار ضروری است تا در این راستا ناظران پاکدست با نظارت های سازمان امور مالیاتی و بازرسین در دیگر از سازمان ها مانع از شیوع این ناهنجاری شوند و در این بین سازمان امور مالیاتی باید با اختیارات گسترده با اقتدار و استقلال کامل در سطح بالاترین نهاد حاکمیتی به مقابله با نمادهای این فسادهای اقتصادی برخیزد و بتواند پاسخگوی مطالبات مردمی در این زمینه باشد. فساد بعنوان یک مشکل ساختاری سیاسی یا اقتصادی بعنوان معضلی محسوب می شود و مسیر بسیاری از پیشرفت های مالی ، اجتماعی را می بندد و علاوه بر آن هزینه های هنگفتی را به کشور تحمیل می کند و بی اعتمادی را در بین مردم رواج می دهد. بدیهی است مبارزه با چنین فسادی درجامعه نیازمند سیستم های نظارتی قوی و اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه جدی و طولانی است تا اثرات این پدیده مذموم در جامعه را کاهش دهد چرا که فساد در هر حال علاوه بر اثرات منفی آن در کوتاه مدت، می تواند بسیار سریع به دیگر ارکان جامعه هم سرایت کند و در قالب هایی مانند؛ اختلاس، تقلب و اخاذی نمود ظاهری می یابد.