چرخ و فلک بهروز افخمی یا قطار حاتمی‌کیا؟

آرمان ملی _ مطهره شفیعی: هنرمندی که سال‌ها محبوب بود با چرخش سیاسی مورد غضب افکار عمومی قرار می‌گیرد و بر ارزش هنرمندی دیگر که بر مواضع سیاسی خود پایبند ماند، افزوده می‌شود. هنرمندانی بودند که با نردبان سیاست بر کرسی‌های غیرهنری تکیه زدند و تجربه شیرین قدرت آنان را مجاب به فراموش کردن گذشته‌ای کرد که سبب محبوبیت‌شان شده بود. این روزها و پس از درگذشت داریوش مهرجویی و همسرش فضایی در هنر شکل گرفته که عطر و بوی سیاست دارد. هنرمندانی که چرخش هنرمندانه داشتند و هنرمندانی که خود را وارد گود شهرت و خودنمایی نکردند. هنرمندی مانند بهروز افخمی که گویی سوار بر چرخ و فلک سیاست است و بارها تغییر جهت داد و هنرمندی مانند ابراهیم حاتمی‌کیا که سوار بر قطار سیاست مسیر را طی می‌کند.

*کارگردان سیاسی که اسیر سیاست نشد

نام 2 کارگردان برای مردم به‌ویژه متولدان دهه 60 آشناست. کارگردانی به‌نام ابراهیم حاتمی‌کیا که مظلومیت جانبازان و شهدا را در فیلم‌هایی مثل: «از کرخه تا راین»، «آژانس شیشه‌ای»، «موج مرده» و... فریاد زد و حفظ آرمان‌های خود را در دهه 90 با فیلم‌هایی مانند: «چ»، «بادیگارد» و یا «به وقت شام» به نمایش گذاشت. حاتمی‌کیا سیاسی بود اما سیاستی که او را از آرمان‌هایش دور نکرد و بر عهد اولیه خود پایبند ماند. او محبوب ماند چون در صحبت‌ها و آثارش مردم نقش اصلی را دارند و همین موضوع سبب شده وامدار نباشد. در اذهان بسیاری افراد هست که حاتمی‌کیا در سال 92 گفت: «دوستان جشنواره فجر می‌خواهند من را فیلمساز وابسته تعریف کنند که از دست همکاران خود جایزه نگرفته اما از دست رئیس‌جمهور جایزه می‌گیرد، پس هوشمندی به من می‌گوید به نام نامی بچه‌های جنگ غریب بایستم. ضمن اینکه من از این شیشه‌های سیمرغی که به سینماگران می‌دهند زیاد دارم و حتی دیگر در طاقچه خانه خود جای یکی دیگر را ندارم.» حاتمی‌کیا همان کاظم فیلم «آژانس شیشه‌ای» است که با تعارف نسبتی ندارد چرا که از کرده و ناکرده‌های خودش آگاه است و به‌راحتی پاسخ می‌دهد مانند روزی که علی معلم که در انتقاد حاتمی‌کیا مبنی بر عدم انتخاب فیلم «شیار 143» توسط هیات انتخاب، اعتراض حاتمی‌کیا را قیم مأبانه دانست و حاتمی‌کیا در دانشگاه تهران درباره این اظهارنظر معلم گفت: «من قیم‌مأبانه رفتار می‌کنم یا شمایی که در هر حکومتی هستید. یک روز با پاپیون هستید، یک روز با کراوات و یک روز با پیراهن سفید. شمایی که در دولت احمدی‌نژاد هستید و در دولت روحانی و خاتمی هم هستید. من قیم هستم یا شما؟» حاتمی‌کیا صریح است چرا که نه چشم به کرسی مجلس داشته یا برای دیده‌شدن باید باج دهد. فیلم «به رنگ ارغوان» او در دولت خاتمی توقیف و در دولت احمدی‌نژاد آزاد شد اما حاتمی‌کیا شخصیتی نبود که خود را وامدار فرد یا گروهی برای رفع توقیف فیلمش بداند، چنانکه همان ایام ضمن تحسین خاتمی، اینچنین به توصیف وزیر ارشاد او پرداخته بود: «مهاجرانی وزیری بود که کاراکتر داشت و در جایگاهی که داشت، مؤثر عمل می‌کرد. حالا اینکه موافق دیدگاه و مواضعش هستیم یا نه، به جای خود؛ ولی او برای حفظ منافع اهالی فرهنگ مبارزه می‌کرد.»

*کارگردان بی‌سیاست عاشق سیاست

کارگردان دیگری به‌نام بهروز افخمی بود که او هم حامیان زیادی داشت. فیلم‌هایی مانند «عروس»، «گاوخونی» و.. در تاریخ سینمای ایران ماندگار شده اما شخصیت افخمی آنچنان نبود که در واژه ثبات تعریف شود. افخمی از زمانی‌که مشی خود را تعییر داد فیلم‌هایی ساخت که مورد توجه قرار نگرفت مانند «سن پطرزبورگ» او تمایل به سیاست داشت و روزی عضو جبهه مشارکت بود و روز دیگر سخنران به جشنواره فیلم عمار! روزی با اشتیاق خود را عضو فراکسیون مشارکت می‌خواند و روز دیگر مرد محبوب کیهان می‌شد. درباره حضورش در مجلس به «تسنیم» می‌گوید: «به سیدرضا خاتمی گفته بودند که افخمی این‌گونه فراری است و تمایلی به شرکت در انتخابات ندارد. خاتمی به من تلفن کرد و نیم ساعتی ما پای تلفن با هم چانه زدیم و گفتم: «من می‌خواهم فیلم بسازم.» گفت: «اگر ما در مجلس اکثریت شدیم، مرخصی بگیر. اگر اکثریت هم نشدیم استعفا بده و در مجلس نمان.» گفتم: «من خیلی مواقع با شما اختلاف دارم و رای تشکیلاتی نمی‌‌دهم.» گفت: «ما آمده‌ایم که هر کسی عقاید خود را بگوید.» اما به این سوال پاسخ نداد که آیا زوری برای کاندیداتوری او وجود داشت که امروز عدم علاقه خود را نفی می‌کند؟ آیا حضور در مجلس بخشی از بلندپروازی‌های این کارگردان را تامین نمی‌کرد؟ او به سینما قانع نبود و می‌خواست بیشتر دیده شود پس راهی صداوسیما شد. اظهاراتش با بهروز افخمی مجلس فرق داشت و گویی حامیان سیاسی‌اش در سال 78 تنها برای او نقش نردبانی را داشتند که پس از مجلس لازم بود برای صعودی دیگر نردبان قبلی را مورد نقد قرار دهد. در اذهان هست که افخمی گفته بود: «شهید آوینی تحت تاثیر فروغ فرخزاد بوده است.» اخیرا هم بهروز افخمی که همراه همسرش مرجان شیرمحمدی هم‌زمان با بازسازی صحنه قتل داریوش مهرجویی در محل حادثه حضور داشت، در مصاحبه با چند خبرنگار با لبخندی که بر صورت داشت، از اشتیاقش به نوشتن یک داستان با همراهی همسرش درباره این قتل به سبک هیچکاک سخن گفت. این سخنان با واکنش منفی بسیار گسترده‌ای روبه‌رو شد. از جمله پرویز پرستویی، هانیه توسلی و... که به اظهارات او واکنش نشان دادند. در مقابل افخمی اظهارنظرها درباره حضورش در مقابل خانه داریوش مهرجویی و لبخندهایش در موقع پاسخ دادن به سوال‌های خبرنگاران را «حرف‌های مفت در فضای مجازی خواند.»