خیلی وقت بود داشتم به تفاوت‌های میلان‌کوندرا و ایوان‌کلیما فکر می‌کردم. هر دو نویسنده‌های بزرگ اهل چک هستند. هم سن و سال هم. یکی از آن‌ها یعنی میلان کوندرا، مجبور شد وطن را ترک کند و مجبور شد، بعد از ترک وطن به قول یکی از نویسندگان، فقط برای مترجمان کتاب بنویسد... چون نمی‌توانست به زبان مادری‌اش بنویسد. در حالی که مردمان جهان از نوشته‌های کوندرا لذت می‌بردند؛ مردم چک از خواندن نوشته‌های او محروم بودند. کلیما چه شد؟ او هم زجر کشید.