شوک مثبت مذاکرات به اقتصاد

این در حالی است که پس از اعلام رسمی مذاکره بین ایران و آمریکا یک شوک مثبت و پس از اولین دور از مذاکرات در عمان دومین شوک مثبت به بازار سرمایه در ایران وارد شده بود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی مذاکرات ایران و آمریکا با دکتر مرتضی افقه اقتصاددان گفت‌وگو کرده است. افقه در این زمینه معتقد است: «تا زمانی که مذاکرات به نتیجه نرسد و این بی‌ثباتی همچنان آزاردهنده خواهد بود. اگر مذاکرات به نتیجه برسد این احتمال وجود دارد که قیمت دلار در بازار داخلی حتی با60 تومان نیز برسد. نکته دیگر اینکه اگر مذاکرات به نتیجه برسد و فروش نفت ایران به جریان معمولی خود بازگردد آثار خود را در نیمه دوم سال یعنی در مهرماه نشان خواهد داد. با این وجود اگر مذاکرات به هر دلیلی به نتیجه نرسد، با توجه به تهدیدات آمریکا و اسرائیل ما در شرایط سخت قرار خواهیم گرفت. در چنین شرایطی اگر فشارهای حداکثری ترامپ نیز ادامه پیدا کند و ما نتوانیم حتی به میزان 8/1 میلیون بشکه که در سال‌های اخیر به صورت دور زدن تحریم‌ها نفت می‌فروختیم این کار را انجام بدهیم، با شرایط پر چالشی مواجه خواهیم شد. دلیل اصلی این موضوع این است که در شرایط کنونی دیگر مانند سال 97 که تحریم‌ها آغاز شد، دولت ذخایر و پشتوانه ارزی چندانی در اختیار ندارد که جایگزین نفت کند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*در صورتی که نتایج نهایی مذاکرات ایران و آمریکا مثبت باشد چه پیامدهای اقتصادی برای کشور خواهد داشت؟

اگر در پایان مذاکرات بین ایران و آمریکا عنوان شود که روند مذاکرات مثبت بوده آثار روانی خوبی برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. از سال97 به بعد که تحریم‌ها علیه ایران تشدید شده متغیر انتظارات که یکی از متغیرهای مهم در اقتصاد بوده بر فضای اقتصادی کشور تأثیرگذار بوده است. این روند از ابتدای سال1403 تشدید شده و شرایط به شکلی شده که تأثیر متغیر انتظارات و به خصوص پس از تحولاتی که در سال گذشته در منطقه رخ داد فضای اقتصاد کشور را در شرایط منفی قرار داد. این در حالی است که از نظر روانی هر اتفاقی که تأثیر مثبت و یا منفی بر اقتصاد کشور داشته باشد حائز اهمیت است. در چنین شرایطی بود که هنگامی که قرار شد ایران و آمریکا با هم مذاکره کنند، جدا از اینکه نتیجه این مذاکرات مثبت یا منفی باشد فضای روانی بازار در ایران مثبت شد. پس از دور اول مذاکرات و با اعلام اینکه قرار است مذاکرات به نتیجه برسد نیز تأثیر روانی مثبتی به اقتصاد ایران وارد شد و این موضوع باعث شد که قیمت ارز کاهش پیدا کند. تا زمانی که نتیجه مذاکرات اعم از مثبت یا منفی به نتیجه برسد قیمت ارز و طلا در کشور متأثیر از اظهارات و موضع‌گیری سیاستمداران دو کشور ایران و آمریکا خواهد بود. تا اینجای کار آنچه اهمیت داشته تأثیر روانی مذاکرات بوده است.

*این تأثیر روانی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟

همه‌چیز به نتیجه مذاکرات بستگی دارد. اگر مذاکرات ایران و آمریکا به نتیجه برسد که در نهایت باعث کاهش و یا لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شود و از سوی دیگر تعامل اقتصادی ایران با کشورهای دیگر برقرار شود و همچنین ایران FATF را بپذیرد می‌توان عنوان کرد که تأثیر مجموعه این اقدامات بر اقتصاد ایران مثبت خواهد بود. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که تا زمانی که مذاکرات ایران و آمریکا به نتیجه نهایی اعم از مثبت یا منفی نرسد قیمت ارز به ثبات نخواهد رسید. در چنین شرایطی کارگزاران اقتصادی اعم از تولیدکننده و مصرف کننده در حالت انتظار قرار خواهند داشت. اتفاقا همین انتظار و بی‌ثباتی و نگرانی نسبت به آینده آثار اقتصادی بیشتری بر کشور خواهد گذاشت. این نگرانی نسبت به بی‌ثباتی است که اجازه نمی‌دهد کارگزاران اقتصادی برای آینده برنامه‌ریزی داشته باشند و به همین دلیل چشم‌انداز روشنی پیش روی اقتصاد کشور شکل نمی‌گیرد.

*اگر به هر دلیلی مذاکرات به نتیجه نرسد آیا این بی‌ثباتی اقتصادی در کشور وجود خواهد داشت؟

تا زمانی که مذاکرات به نتیجه نرسد، بی‌ثباتی در بازار ارز همچنان آزاردهنده خواهد بود. اگر مذاکرات به نتیجه برسد این احتمال وجود دارد که قیمت دلار در بازار داخلی حتی به60 تومان نیز برسد. نکته دیگر اینکه اگر مذاکرات به نتیجه برسد و فروش نفت ایران به جریان معمولی خود بازگردد آثار خود را در نیمه دوم سال یعنی در مهرماه نشان خواهد داد. با این وجود اگر مذاکرات به هر دلیلی به نتیجه نرسد با توجه به تهدیدات آمریکا و اسرائیل ما در شرایط سخت قرار خواهیم گرفت. در چنین شرایطی اگر فشارهای حداکثری ترامپ نیز ادامه پیدا کند و ما نتوانیم حتی به میزان 8/1 میلیون بشکه که در سال‌های اخیر به صورت دور زدن تحریم‌ها نفت می‌فروختیم این کار را انجام بدهیم با شرایط پر چالشی مواجه خواهیم شد. دلیل اصلی این موضوع این است که در شرایط کنونی دیگر مانند سال 97 که تحریم‌ها آغاز شد، دولت ذخایر و پشتوانه ارزی در اختیار ندارد که جایگزین نفت کند. هر چه بوده در طول این سال‌ها توسط دولت‌های قبلی مصرف شده و به همین دلیل دولت فعلی جایگزینی برای آن ندارد. واقعیت این است که در صورتی که مذاکرات به نتیجه نرسد تهدیدات آمریکا و اسرائیل آغاز خواهد شد و در چنین شرایطی دولت نیز در شرایطی قرار ندارد که بتواند با چالش‌های مهم اقتصادی مواجه شود و به همین دلیل اقتصاد کشور در شرایط بحرانی قرار خواهد گرفت.

*دولت پزشکیان با علم به این موضوع وارد مذاکره شده است؟ آیا پزشکیان در ماه‌های آخر سال گذشته در حال ترسیم چشم‌انداز اقتصاد ایران بدون تحریم بود؟

دولت آقای پزشکیان نسبت به مذاکرات امیدوار است و هنوز نیز برای آنها مشخص نیست که آیا مذاکرات به نتیجه خواهد رسید یا خیر. این تلاشی است که پزشکیان برای حل مشکلات اقتصادی مردم انجام می‌دهد و تلاش بجایی است. واقعیت این است که مدیریت کشور در سال‌های کشور به شکلی بوده که امروز ناچار شده این به سمت مذاکره حرکت کنیم. به هر حال دولت‌های قبلی فرصت‌های خوبی برای لغو تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی کشور داشتند که از این فرصت‌ها به خوبی استفاده نشد و اگر این وضعیت ادامه می‌یافت، ممکن بود طرف مقابل دست بالا را داشته باشد. در شرایط کنونی دولت با توجه به شرایط کنونی کشور مذاکرات را ادامه خواهد داد. این در حالی است که اگر به هر دلیلی به نتیجه نرسد و فروش نفت ایران کاهش پیدا کند و به میزان300 هزار بشکه در روز که در سال98 بود برسد فشا اقتصادی زیادی به کشور وارد خواهد شد. در چنین شرایطی دولت نیز در عمل کار چندانی نمی‌تواند بکند. این در حالی است که دولت نیز دیگر مانند دولت روحانی و رئیسی ذخائری در اختیار ندارد که بتواند جایگزین درآمدهای نفتی کند. به همین دلیل در شرایط کنونی همه چیز به نتیجه مذاکرات بستگی دارد.

*یکی از مسائل مطرح شده پیرامون مذاکرات سرمایه‌گذاری کشورهای مختلف و از جمله آمریکا در اقتصاد ایران بوده است. آیا زمینه‌های این اتفاق وجود دارد و درصورت محقق شدن اقتصاد ایران در چه وضعیتی قرار خواهد گرفت؟

واقعیت این است که سرمایه‌گذاری اقتصادی آمریکا در ایران بیشتر چراغ سبزهایی است که برخی در داخل کشور به آمریکا می‌دهند. برخی در داخل کشور با عنوان اینکه ترامپ یک تاجر است و انتظار دارد از هر معاهده‌ای که انجام می‌دهد یک سود اقتصادی برای آمریکا به دست بیاورد تلاش می‌کنند از این حربه در چانه‌زنی‌ها استفاده کنند. با این وجود اگر ایران و آمریکا در نهایت به توافق دست پید کنند دو وضعیت به وجود خواهد آمد. نخست اینکه سرمایه‌گذاران داخلی به سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور ترغیب می‌شوند. این در حالی است که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران داخلی نیز به دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذاری تمایلی به سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور نداشتند. در سال10 سال گذشته که کشور دچار برخی بی‌تدبیری‌ها بود، ما با فرار سرمایه مواجه شده بودیم. در طول این سال‌ها بسیاری از سرمایه‌های ما در کشورهایی مانند ترکیه، امارات و یا کشورهای آسیای میانه سرمایه‌گذاری شد. به همین دلیل در حالت دوم درصورتی که مذاکرات به نتیجه برسد علاوه براینکه سرمایه‌گذاران داخلی دوباره در کشور سرمایه‌گذاری خواهند کرد، این وضعیت برای سرمایه‌گذاران خارجی و از جمله آمریکا نیز وجود خواهد داشت. برای ما تفاوتی ندارد که سرمایه‌گذار خارجی چه کشور باشد. هر کشور خارجی اعم از آمریکا یا کشورهای اروپایی و آسیایی مانند کره جنوبی و ژاپن می‌توانند در اقتصاد ایران سرمایه‌گذاری کنند. پس از برجام نیز یک مسابقه جدی بین کشورهای اروپایی و شرقی برای سرمایه‌گذاری اقتصادی در ایران به وجود آمد. بدون تردید در شرایط کنونی ایران دارای زمینه‌های بکر و زیادی برای سرمایه‌گذاری است که دولت پزشکیان در صورت توافق با آمریکا می‌تواند از این سرمایه‌گذاری‌ها برای بهبود وضعیت اقتصادی مردم استفاده کند.