در سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری چه گذشت؟
چهاردهمین انتخاب و نهمین فرصت تاریخی
آرمان ملی- احسان انصاری: انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در حالی دیروز جمعه هشتم تیرماه برگزار شد که در سیزده دوره انتخابات گذشته فضای سیاسی ایران فراز و نشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته است. از به قدرت رسیدن بنی صدر در اولین انتخابات ریاست جمهوری گرفته تا جنجال‌های سیاسی پس از انتخابات ریاست جمهوری1388. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران برگزار شد.
بنی‌صدر و آغاز یک کشمکش طولانی
نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در ۵ بهمن ۱۳۵۸ و یک سال پس از پیروزی انقلاب در حالی برگزار شد که با استعفای دولت موقت مهدی بازرگان اداره امور اجرایی کشور برعهده شورای انقلاب بود. در این دوره انتخابات ریاست جمهوری ۱۲۴ نامزد شرکت کردند که پس از اعلام انصراف یا استعفای برخی از نامزدها در نهایت ۹۶ نامزد در روز انتخابات به رقابت با یکدیگر پرداختند. ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی (نفر دوم)، داریوش فروهر، صادق قطب زاده، حسن حبیبی، کاظم سامی، حسن آیت، صادق طباطبایی، صادق خلخالی، محمد مکری، صفر علی خلیلی، از جمله نامزدهای اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران بودند. در دوره اولین انتخابات ریاست جمهوری هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود و حضرت امام(ره) نیز پیش از این گفته بود که در این انتخابات هیچ دخالتی نمی‌کند. در نهایت ابوالحسن بنی صدر با کسب ۱۰٬۷۰۹٬۳۳۰ رأی از مجموع ۱۴٬۱۵۲٬۸۸۷ رأی ماخوذه به عنوان نخستین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. در جلسه ۲۴ خرداد ۱۳۶۰ مجلس، نامه یک‌صد و بیست نماینده قرائت شد که در آن تقاضای رسیدگی به صلاحیت سیاسی بنی‌صدر را داشته و خواستار طرح آن با قیدِ دو فوریت شدند. طرح در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۶۰ به رأی گذاشته شد و با رأی اکثریت به تصویب رسید. رسیدگی به کفایت سیاسی بنی صدر از روز شنبه ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ آغاز شد و طی دو روز موافقان و مخالفان دیدگاه‌های خود را مطرح کردند. سرانجام مجلس در ۳۱ خردادماه ۱۳۶۰ به بنی‌صدر رأی عدم‌کفایت سیاسی داد. در ساعت ۲۲: ۴۵ سه‌شنبه ۶ مرداد ۱۳۶۰ بنی‌صدر و مسعود رجوی از فرودگاه مهرآباد توسط هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ سوخت رسان به خلبانی بهزاد معزی از ایران رفتند و با عبور از کشورهای ترکیه، قبرس، یونان و شمال ایتالیا، در یک فرودگاه نظامی واقع در حومه پاریس به زمین نشستند. وی در نهایت در ۱۷ مهر ۱۴۰۰ در ۸۸ سالگی در بیمارستان سالپتریه پاریس درگذشت.
معلمی که رئیس‌جمهور شد
دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران ۲ مرداد ۱۳۶۰ و پس از عزل ابوالحسن بنی‌صدر از ریاست جمهوری و درحالی که وی هنوز در کشور بود برگزار شد. در این دوره از انتخابات که برای اولین بار با حضور شورای نگهبان قانون اساسی برگزار شد از ۷۱ داوطلب ۴ نفر امکان رقابت برای کسب کرسی ریاست جمهوری را یافتند که عبارتند بودند از: سید علی‌اکبر پرورش، عباس شیبانی، حبیب‌ا... عسگراولادی و محمدعلی رجایی. رجایی از حمایت حزب جمهوری اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جامعه اسلامی دانشگاهیان، خانه کارگر، دفتر تحکیم وحدت و نهضت زنان مسلمان برخوردار بود. در نهایت محمدعلی رجایی با کسب ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رای (۹۰٪) از مجموع ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۳ رای ماخوذه رئیس‌جمهور ایران شد. میزان مشارکت در این دوره ۶۴٫۲ درصد بود. در این انتخابات عباس شیبانی در رتبه دوم، اکبر پرورش سوم و حبیب‌ا... عسگر اولادی چهارم شدند. محمدعلی رجایی دارای مدرک کارشناسی ریاضیات از دانش‌سرای عالی و کارشناسی ارشد آمار بود و پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، به دبیری ریاضیات اشتغال داشت. پس از انقلاب در کابینه مهدی بازرگان، وزیر آموزش و پرورش بود و با انتخاب سید ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان رئیس‌جمهور، رجایی به عنوان نخست‌وزیر معرفی شد. پس از عزل بنی‌صدر و دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری، وی از ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تا ۸ شهریور همان سال، یعنی به مدت ۲۸ روز، رئیس‌جمهور منتخب مردم بود. رجایی در هشتم شهریور ۱۳۶۰ در حادثه انفجار در دفتر نخست‌وزیری شهید شد.
سومین دوره و ریاست جمهوری حضرت آیت ا... خامنه‌ای
سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در ۱۰ مهر ۱۳۶۰ برگزار شد. این انتخابات در شرایطی برگزار شد که حکومت ایران درگیر بحران‌های شدید سیاسی و امنیتی همچون جنگ با عراق و ترور مردم و مسئولان و مردم عادی بود. در نتیجه انتخابات، آیت ا... خامنه‌ای به عنوان سومین رئیس‌جمهور ایران برگزیده شد. براساس فیلم‌های منتشره در مستند جمهور از شبکه خبر جمهوری اسلامی، هر سه نامزد دیگر آیت ا... خامنه‌ای را از خود اصلح‌تر می‌دانستند و در نطقی تلویزیونی قبل از انتخابات این را در صدا و سیمای جمهوری اسلامی اعلام کردند. در این انتخابات ۴۶ نفر ثبت نام کردند، اما ۴۲ نفر یعنی ۹۱ درصد نامزدهای ثبت نامی توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. نامزدهای نهایی انتخابات عبارت بودند از سیدعلی خامنه‌ای، سیدعلی‌اکبر پرورش، حسن غفوری‌فرد و سیدرضا زواره‌ای. در نهایت حضرت آیت ا... خامنه‌ای با کسب ۱۵ میلیون و ۹۰۵ هزار و ۹۸۷ رای (۹۵٪) از مجموع ۱۶ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۷۱۷ رای ماخوذه رئیس‌جمهور ایران شد. این انتخابات با میزان مشارکت حدود ۷۵٪ (۷۴٫۲) مردم برگزار شد.
چهارمین دوره ریاست جمهوری و پیروزی دوباره آیت ا... خامنه‌ای
چهارمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ برگزار شد. در این انتخابات شورای نگهبان صلاحیت ۳ نفر را به ترتیب (حبیب‌ا... عسگراولادی)، نامزد مستقل سیدمحمود کاشانی (فرزند آیت‌ا... کاشانی) و حزب جمهوری اسلامی (سیدعلی خامنه‌ای) مورد تأیید قرار داد. حضرت آیت ا... خامنه‌ای با کسب ۱۲ میلیون و ۲۰۳ هزار و ۷۰۸ رای (۸۷٪) از مجموع ۱۴ میلیون و ۲۳۸ هزار و ۵۸۷ نفر برای دومین بار به عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد.
پنجمین دوره ریاست جمهوری و آغاز دوران سازندگی
پنجمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران همزمان با همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۶ مرداد ۱۳۶۸ خورشیدی برگزار شد. این انتخابات، حدوداً دو ماه پس از رحلت حضرت امام و انتخاب رئیس‌جمهور وقت یعنی حضرت آیت ا... خامنه‌ای به سمت رهبری برگزار شد. شورای نگهبان از میان ۷۹ نامزد این انتخابات، فقط صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی و عباس شیبانی را تأیید کرد. از مجموع ۱۶ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۶۷۷ رأی مأخوذه، اکبر هاشمی رفسنجانی با کسب ۱۵ میلیون و ۵۵۰ هزار و ۵۲۸ رأی، یعنی ۹۴٫۵۱ درصد از مجموع آرای مأخوذه، به عنوان چهارمین رئیس‌جمهور ایران برگزیده شد. میزان مشارکت در این دوره ۵۴٫۶ درصد بود. انتخاب هاشمی رفسنجانی به ریاست جمهوری سرآغاز عملی سازی سیاست‌های بازسازی کشور بود که به «دوره سازندگی» معروف شد. رئیس‌جمهور که بر اساس اصلاحیه قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ خود مسئول تشکیل کابینه شده بود، اعضای کابینه خود را از چهره‌های عمدتاً معتدل سیاسی و اجرایی انتخاب نمود تا به وعده خود مبنی بر سازندگی خرابی‌های جنگ جامه عمل بپوشاند.
پیروزی مجدد هاشمی و ادامه سازندگی کشور
ششمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، انتخاباتی بود که برای تعیین رئیس‌جمهوری ایران پس از یک دوره ریاست جمهوری علی اکبر هاشمی رفسنجانی در ۲۱ خرداد ۱۳۷۲ برگزار شد. در این دوره از انتخابات چهار نامزد ریاست جمهوری با هم رقابت داشتند. عبدا... جاسبی، رئیس دانشگاه آزاد که عملاً منصوب هاشمی بود؛ رجبعلی طاهری نماینده مردم کازرون در دوره اول مجلس شورای اسلامی و احمد توکلی رقبای رئیس‌جمهور وقت بودند. حضور دو چهره اول بیشتر به تأیید سیاست‌های هاشمی شباهت داشت و تنها دکتر احمد توکلی رقیب واقعی وی محسوب می‌گردید. واجدین شرایط برای رای دادن در این انتخابات بیش از ۳۳ میلیون نفر بودند. از این تعداد ۱۶میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در انتخابات شرکت کردند. هاشمی رفسنجانی با کسب حدود ۱۰ میلیون رأی، نزدیک به ۶۴ درصد آرای شرکت کنندگان و کمی بیش از ۳۲ درصد آرای کل واجدین شرایط را به دست آورد.
هفتمین دوره ریاست جمهوری و ظهور اصلاحات در ایران
انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران در روز ۲ خرداد ۱۳۷۶ برگزار شد. این انتخابات که به پیروزی غیرمنتظره محمد خاتمی انجامید آغازگر دورانی است که به دولت اصلاحات و دوم خرداد معروف شد و از جانب اصلاح‌طلبان با عنوان حماسه دوم خرداد شناخته می‌شود. در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری، ۸۰ درصد از واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند. در ۷ آبان ۱۳۷۵ میرحسین موسوی گزینه قاطع چپ‌گراها با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که در این انتخابات کاندیدا نمی‌شود. سپس در روز ۲۳ دی ۱۳۷۵ مجمع روحانیون مبارز نام سید محمد خاتمی وزیر ارشاد سابق دولت اکبر هاشمی رفسنجانی را به عنوان کاندیدای خود اعلام کرد. در ۱۳ بهمن ۱۳۷۵ خورشیدی، حضور سیدمحمد خاتمی قطعیت پیدا کرد. بسیاری از مردم و به خصوص طرفداران نواندیشان بر این باور بودند که محمد خاتمی شاید برنده این انتخابات نباشد، اما حضورش در عرصه، تنور انتخابات را داغ خواهد کرد. در این حین بسیاری از صاحبه‌نظران جناح‌های مختلف به بررسی این حضور و اظهار نظر در این زمینه پرداختند؛ فصل مشترک تمام این اظهارنظرها آن بود که حضور محمد خاتمی موجب افزایش حضور مردم بر سر صندوق‌های رأی می‌شود. در روز جمعه، دوم خرداد ۱۳۷۶ هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار شد. در این انتخابات چهار کاندیدا با نظارت شورای نگهبان تأیید صلاحیت شدند و با هم به رقابت پرداختند. سید محمد خاتمی؛ (وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی)، محمد محمدی ری‌شهری؛ (وزیر پیشین اطلاعات و نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج)، سید رضا زواره‌ای(رئیس وقت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و عضو حقوق‌دان شورای نگهبان) وعلی‌اکبر ناطق نوری(رئیس وقت مجلس شورای اسلامی و وزیر پیشین کشور). فردای روز انتخابات نتایج نخستین برخلاف تصور همگان، از پیروزی قاطع سید محمد خاتمی حکایت می‌کرد. نتایج نهایی ساعت ۱۴ روز شنبه، سوم خرداد ۱۳۷۶ در حالی از سوی ستاد انتخابات وزارت کشور اعلام شد که علی اکبر ناطق نوری رقیب اصلی خاتمی، ساعتی پیش از آن در پیامی، پیروزی خاتمی را در انتخابات تبریک گفته بود. هفتمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران دوم خرداد ۱۳۷۶ درحالی برگزار شد که به عنوان یک رویداد سیاسی و اجتماعی هم در داخل کشور و هم در عرصه بین‌الملل مورد توجه قرار گرفت و به صورت‌های گوناگون تفسیر و رویداد مهمی در منطقه و جهان تلقی شد علت اصلی توجه جهانی به این انتخابات در واقع غیرمنتظره بودن حضور گسترده مردم و نتایج آن بود. انتخاب خاتمی در ۲ خرداد سال ۷۶ دوره جدیدی در سیاست ایران بود و جنبشی که از دل این قضیه آغاز شد، جنبش دوم خرداد نامیده شد.
هشتمین دوره ریاست جمهوری و ادامه دولت اصلاحات
هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، انتخاباتی بود که پس از یک دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی برای تعیین رئیس‌جمهور بعدی در ۱۸ خرداد ۱۳۸۰ با حضور ۱۰ نامزد نهایی برگزار شد. محمد خاتمی، احمد توکلی، علی شمخانی، عبدا... جاسبی، حسن غفوری فرد، منصور رضوی، شهاب الدین صدر، علی فلاحیان، مصطفی هاشمی‌طبا و محمود کاشانی نامزدهای این دوره از انتخابات بودند. سیدمحمد خاتمی با کسب ۲۱ میلیون و ۶۵۹ هزار و ۵۳ رای از مجموع ۲۸ میلیون و ۸۱ هزار و ۹۳۰ رای ماخوذه برای دومین بار به ریاست جمهوری انتخاب شد. احمد توکلی با کسب حدود چهار و نیم میلیون رای نفر دوم شد. علی شمخانی با کسب حدود هفتصد هزار رای نفر سوم شد. هفت نفر دیگر آرایی کمتر از تعداد آرای باطله داشتند. در این دوره از انتخابات بخش تبلیغات تلویزیونی به بخش تبلیغات نامزدها اضافه شد.
نهمین دوره ریاست جمهوری و پدیده هزاره سوم
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در۱۳۸۴ نهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران بود؛ که طی دو مرحله در تاریخ ۲۷ خرداد و ۳ تیر همان سال برگزار شد و در جریان آن محمود احمدی‌نژاد به عنوان ششمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. شورای نگهبان ایران از ۱۰۱۴ نفری که برای انتخابات ریاست جمهوری ایران ثبت نام کرده بودند در ابتدا صلاحیت ۶ نفر از آنان را تأیید و صلاحیت ۱۰۰۸ نفر را رد کرد ولی پس از حکم حکومتی آیت ا... خامنه‌ای صلاحیت ۲ تن دیگر یعنی مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده را نیز تأیید کرد. در میان شش کاندیدای نخستین تأیید شده، محسن رضایی قبل از انتخابات اعلام انصراف کرد. با تجمیع آرای ایرانیان داخل و خارج نتایج انتخابات دور اول ریاست جمهوری دوره نهم نشان می‌دهد که هاشمی رفسنجانی با ۶٫۱۶ میلیون نفر معادل (۲۱ درصد آرا) نفر اول، احمدی‌نژاد با ۵٫۷۱ میلیون نفر (۱۹٫۵ درصد) نفر دوم بوده و پس از وی کروبی با ۵٫۰۷ میلیون نفر (۱۷٫۳ درصد)، معین با ۴٫۰۸ میلیون نفر (۱۳٫۹ درصد)، قالیباف با ۴٫۰۷ میلیون نفر (۱۳٫۸ درصد)، لاریجانی با ۱٫۷۴ میلیون نفر (۵٫۹ درصد) و محسن مهرعلیزاده با ۱٫۲۹ میلیون نفر (۴٫۴ درصد) به ترتیب در رتبه بعدی قرار گرفتند. تعداد آرای باطله نیز ۱٫۲ میلیون معادل ۴٫۲ درصد کل آرا بوده‌است. پراکندگی آرا و محبوبیت کاندیداها در نقاط مختلف کشور از تنوع قابل توجهی برخوردار است. بر اساس نتایج مرحله اول هاشمی و احمدی‌نژاد به مرحله دوم راه یافتند. در بین داوطلبان نام برده شده، بیش‌ترین واریانس (میزان پراکندگی) رای استانی به ترتیب احمدی‌نژاد، کروبی و معین اختصاص دارد. رای هاشمی و قالیباف تقریباً در سطح کشور یکنواخت اما رای احمدی‌نژاد و کروبی دارای پراکندگی بالایی در سطح کشور بود. در مرحله دوم انتخابات، احمدی‌نژاد موفق شد اکثریت آرا را به خود اختصاص دهد و به عنوان نهمین رئیس‌جمهور کشور برگزیده شود.
انتخابات ریاست جمهوری88 و یک جنجال سیاسی
دهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در روز جمعه ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد. موقعیت و شرایط ویژه داخلی و خارجی ایران سبب شد که پیش‌بینی نتیجه انتخابات دهم با اختلاف نظرهای بسیاری روبه‌رو شود. بر اساس اعلام رسمی وزارت کشور، محمود احمدی‌نژاد در این انتخابات پیروز اعلام شد. این نتیجه با اعتراض دیگر نامزدها و عده زیادی از هواداران میرحسین موسوی مواجه شد.
پیروزی حسن روحانی در انتخابات یازدهم ریاست جمهوری
یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در روز جمعه ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ برگزار گردید که طی آن حسن روحانی به عنوان هفتمین رئیس‌جمهور ایران برگزیده شد. بنابر اعلام نتایج رسمی انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲، این دوره با مشارکت داخلی ۷۲٫۷٪ برگزار شد و حسن روحانی با ۵۰٫۷۱٪ کل آرا به عنوان رئیس‌جمهور منتخب برگزیده شد. این انتخاب با واکنش مثبت سران سایر کشورها مواجه شد و با توجه به دیدگاه‌های پیشین وی، امیدهای بین‌المللی نسبت به حل بحران‌های مرتبط با ایران را بیشتر ساخت.
پیروزی دوباره حسن روحانی درانتخابات دوازدهم
دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در روز جمعه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ برگزار شد. همزمان پنجمین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز برگزار شد. نام‌نویسیِ داوطلبان از روز ۲۲ فروردین ۱۳۹۶ آغاز شد و تا ۵ روز ادامه داشت.
پس از اعلام نام نامزدهای تأیید صلاحیت شده، آن‌ها از ۸ تا ۲۷ اردیبهشت (جمعاً به‌مدتِ ۲۰ روز) برای تبلیغات انتخاباتی زمان داشتند. رئیس‌جمهور مستقر، حسن روحانی، مجاز به شرکت در انتخابات برای دومین بار پیاپی شد که با سیدابراهیم رئیسی، سیدمصطفی هاشمی‌طبا و سید مصطفی میرسلیم رقابت کرد. طبق نتیجه رسمی انتخابات حسن روحانی با کسب ۵۷ درصد آرا، مجدداً به عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ۱۳۹۶ به دید افراد و رسانه‌ها به عنوان رقابتی‌ترین انتخابات تاریخ ایران مطرح شد.
ابراهیم رئیسی و انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ۱۴۰۰ سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در روز جمعه ۲۸ خرداد برگزار شد و در آن سید ابراهیم رئیسی به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. این انتخابات همزمان با انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و میان‌دوره‌ای دوم مجلس خبرگان رهبری برگزار شد. سید ابراهیم رئیسی در این انتخابات پیروز شد؛ ولی پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش در اثر سقوط بالگرد به شهادت رسید.
592داوطلب برای حضور در این انتخابات به عنوان نامزد ثبت نام کردند که شورای نگهبان صلاحیت هفت نفر را برای نامزدی در انتخابات سیزدهم ریاست‌جمهوری تأیید کرد: محسن رضایی، سید ابراهیم رئیسی، سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، عبدالناصر همتی، محسن مهرعلیزاده، علیرضا زاکانی و سعید جلیلی. جلیلی و زاکانی به نفع رئیسی و مهرعلیزاده به نفع همتی کناره‌گیری کردند. پیش از انتخابات، بسیاری از نظرسنجی‌ها حاکی از آن بود که سید ابراهیم رئیسی با کسب اکثریت آراء پیروز انتخابات خواهد شد. مشارکت مردم در این انتخابات ۴۸ درصد و رای‌های باطله ۱۳٪ بود که پایین‌ترین میزان مشارکت و بالاترین میزان رای‌های باطله در تاریخ انتخابات‌های ریاست‌جمهوری ایران بوده‌است.
ارسال نظر