هوای شمال هم گرفت

پدیده گرد و غبار و ریزگردها برای مردمی که در مناطقی نظیر سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند، امری عادی است هرچند که این عادت با شدت گرفتن برای‌شان به بحران بدل شده و آن‌ها را از خانه و دیارشان کوچانده. جاهایی مثل مشهد و برخی مناطق استان خراسان هم به لطف تغییرات اقلیمی، سهل‌انگاری در زمینه بحران‌های طبیعی، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و خشک شدن و ترک خوردن زمین، میزبان طوفان‌هایی بوده‌اند که گرد و خاک را از زمین خشک بلند کرده و دودش را در چشم آن‌ها فرو برده. اما هنوز غافلگیری مردم مشهد با درگیری‌های پی در پی که شهر را به تعطیلی کشاند، تمام نشده بود که حالا مردم شمال کشور متعجب و غافلگیر در حالی که به خوش آب و هواترین‌ شهرها معروف بوده‌اند، درگیر شده و تصاویری از هوای آلوده شهرشان منتشر کرده شهرهایی مثل گرگان در مناطق مرکزی و شرقی استان  گلستان.

از صحرای ترکمنستان آمد

گردو غبار از صحرای قره‌قوم ترکمنستان وارد کشور شده و مناطق مرکزی و شرقی استان‌های مازندران و گلستان را تحت تاثیر قرار داده است؛ ‌این خبری است که دانشگاه علوم پزشکی گرگان در اطلاعیه‌ای اعلام کرده با این مضمون که «با توجه به افزایش غلظت گرد و غبار و ورود ریزگرد از صحرای ترکمنستان به استان گلستان، خصوصا در نیمه غربی استان، با توجه به وجود خطر برای بیماران تنفسی و افراد مسن و همچنین کودکان، از ترددهای غیر ضروری در سطح شهر خودداری شود.»

محمدرضا رضوی، مدیرکل هواشناسی مازندران با اعلام این خبر، درباره گردوغبار به‌ ویژه در شهرهای مرکزی و شرقی استان مازندران، توضیح داده که گرمای هوا عامل تشدید کننده گرد و غبار بوده و رطوبت خاک را از بین برده است.

این مدیرکل هواشناسی با تاکید بر اینکه گرد و غبار بر آلودگی هوا هم اثر می‌گذارد، گفته میزان دید در دشت‌ناز به زیر هزار و در بندر امیرآباد به ۵۰۰ متر رسیده است.

منشا‌های خارجی و داخلی

گفته می‌شود که صحرای قره قوم ترکمنستان از عوامل اصلی ایجاد  گرد وغبار در استان  گلستان، محسوب می‌شود که علاوه بر آن، خشکسالی سال‌های اخیر و فشار زیاد در بهره‌برداری از این عرصه‌ها، احتمال تبدیل مراتع شمال استان به بیابان را افزایش داده است. در خصوص منشا خارجی ریزگردها که مناطقی از ایران و حالا استان مازندران را تحت تاثیر قرار می‌دهند، کارشناسان محیط زیست معتقدند که سدسازی‌ها و فعالیت‌هایی که در مورد آب‌هایی که به سمت ترکمنستان می‌رود و متعاقب آن، خشکیدگی در ترکمنستان سبب می‌شود شهرهایی از ایران هم تحت تاثیر ریزگردها و گرد و غبار ناشی از آن قرار بگیرند. به همین جهت است که از نظر آن‌ها دیپلماسی موضوع آب و دیپلماسی محیط زیستی، مساله‌ای مهم است به این معنا که باید کشورهایی که بر شرایط زیست محیطی ما تاثیر می‌گذارند، رصد شوند؛ کاری که باید در سازمان محیط زیست و البته وزارت نیرو انجام گیرد و بی‌شک وظایفی برای آن‌ها در این زمینه تعریف می‌شود که باید به آن عمل کنند. از طرفی بحث خشک شدن زمین در داخل و زمین‌های مناطقی است که با ریزگردها مواجه می‌شوند. زمین‌هایی که در اثر بهره‌برداری بی‌رویه و چرای دام و عوامل مختلف دیگر، رطوبت خود را از دست می‌دهند.

به هوای شمال برمی‌گردیم که دیگر مطبوع نیست و حال شهروندان را گرفته؛ در خصوص منشا این ریزگردها، مطابق داده‌های کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، ریزگردها در این استان شمالی ۲ منشا داخلی و خارجی دارند که عمده دلایل داخلی آن تخریب مراتع و تبدیل آن به اراضی زراعی، کشت در اراضی کشاورزی کم بازده، خشک شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در مراتع و عمده دلایل خارجی آن که بیش‌ترین سهم را دارند، همان صحرای «قره‌قوم» کشور ترکمنستان و ورود گردو غبار از برخی استان‌های همجوار (سمنان و خراسان شمالی) است.

اما همان‌طور که مدیرکل هواشناسی مازندران به تغییرات آب و هوایی سال‌های اخیر، اشاره کرد، افزایش دما که در برخی روزها به حدود ۵۰ درجه نیز رسید و وزش بادهای شدید، امکان مشاهده ریزگرد در برخی مناطق به خصوص بخش‌های شمالی گلستان را افزایش داد. گفتنی است که طی ۳۰ سال اخیر تغییرات اقلیمی (افزایش دما، کاهش بارش‌ها، افزایش تبخیر، بی‌نظمی در بارش‌ها) در گلستان شدید بوده و پیامدهای منفی ناشی از آن بیشتر شده است.

از طرفی، گزارش اداره کل منابع طبیعی گلستان حاکی است که در ۳۰۶ هزار هکتار معادل نزدیک به ۳۴ درصد از مساحت عرصه‌های طبیعی این استان اثرات بیابانی وجود دارد. براساس این گزارش، اراضی در معرض بیابانی شدن گلستان در حوزه شهرستان‌های گنبدکاووس، مراوه تپه، گمیشان و آق قلا قرار دارد و بر این اساس نباید بیابان‌زایی در گلستان را ساده قلمداد کرد.

صحرای قره قوم ترکمنستان از عوامل اصلی ایجاد بیابان در این استان محسوب می‌شود که علاوه بر آن، خشکسالی سال‌های اخیر و فشار زیاد در بهره‌برداری از این عرصه‌ها، احتمال تبدیل مراتع شمال استان به بیابان را افزایش داده است.

پیشتر، علی‌محمد زنگانه استاندار گلستان گفته بود که موضوع خلیج گرگان یک موضوع بسیار جدی است و اگر این پهنه آبی خشک شود محیط زیست و سلامت مردم مورد تهدید جدی قرار خواهد گرفت و ۶۰ هزار هکتار کانون ریزگرد نمکی ایجاد خواهد شد.

اگرچه وقوع پدیده ریزگردها در ۱۸ استان کشور دارای سابقه است و شنیدن اخبار آن برای مردم گلستان که همواره از نعمت توامان آب و هوای معتدل، کوه، جنگل، دریا و دشت با بارش سالانه مناسب برخوردارند، شاید زیاد جدی نبود اما درگیرشدن این استان شمالی با این مهمان ناخوانده طبیعی نگرانی‌هایی را در مردم این دیار بالاخص نواحی شمالی آن ایجاد کرده است.

به اعتقاد کارشناسان، ریزگردهایی که اگر برای عوامل خارجی و داخلی رخداد آن برنامه‌ریزی اصولی نشود، علاوه بر تهدید سلامت جامعه انسانی، زندگی جانوری و منابع کشاورزی (آب و خاک) این دیار سرسبز را نیز به شدت تهدید و آن را از بین می‌برد.

تشدید بیماری‌های مختلف پوستی و آلرژِی‌ها، تاثیر منفی بر رشد جسمی و ضریب هوشی کودکان و نیز بر سلامت جسم و روان افراد از دیگر پیامدهای مهم وقوع پدیده ریزگردها در یک منطقه است.

گلستان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد که بخش قابل توجهی از آن در مناطق شمالی این استان به‌ویژه در شهرستان‌های آق‌قلا، گمیشان و گنبدکاووس در معرض بیابانی شدن و وقوع پدیده ریزگردها هستند و لازم است برای جلوگیری از پیامدهای این پدیده که آثار آن حتی تا شهرهای نوار مرکزی گلستان نیز رسیده، تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.

 به اعتقاد کارشناسان، ایجاد گلخانه‌های وسیع گیاهی و کشاورزی، مدیریت منابع آبی و تغییر شیوه‌های کشاورزی از سنتی به صنعتی، کشت گیاهان صنعتی که از آن سوخت سبز یا بیودیزل تولید می‌شود، کاشت درختان سریع الرشد و جلوگیری از ساخت سدهای جدید و خشک شدن تالاب‌ها از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با پدیده ریزگردها در گلستان است. آنها ایجاد بادشکن در اطراف اراضی کشاورزی با وجود بادهای چند جهته، باقی گذاشتن باقی مانده کاه و کلش بعد از برداشت محصول در این اراضی، ایجاد پوشش گیاهی در اراضی کم بازده و شور پسند شمال، کاهش چرای بیش از حد دام در مراتع، حفظ حقابه زیست محیطی تالاب‌ها، مشخص کردن تکلیف هر دستگاه مرتبط و اجرای طرح‌ها توسط دستگاه‌ها با هماهنگی فرماندهی واحد را از دیگر راهکارها برای مقابله با پدیده ریزگردها در گلستان اعلام کردند.