رقابت پهپادی فشرده ایران و ترکیه
«شاهد» یا «بیرقدار»
کدامیک برترند؟
در سالی که گذشت، درگیرهای مختلفی در سراسر دنیا به‌وقوع پیوست. در میان این درگیری‌ها نقش پهپادها بیش از گذشته برجسته شد. این پرندگان بدون سرنشین نقش غیر قابل انکاری در جنگ اوکراین و روسیه داشته‌اند. در میان پهپادهای مختلف، دو پهپاد بیرقدار تیبی ((Bayraktar TB2 ترکیه و پهپاد شاهد (۱۲۹ (Shahed بیش از سایر پهپادها در میدان نبرد حضور داشته‌اند. در این گزارش قصد داریم مروری بر ابعاد مختلف این دو پهپاد داشته و از زوایای مختلف این دو را باهم مقایسه کنیم.
پهپاد ترک در مقابل پهپاد ایرانی
بیرقدار یا بایراکتار تیبی۲ (بیرقدار به معنای «پرچمدار» است) یک پهپاد رزمی (UCAV) ارتفاع متوسط ساخت ترکیه است که می‌تواند عملیات پرواز رزمی از راه دور را انجام دهد. این پهپاد توسط شرکت «بایکار» ساخته شده و ابتدا در نیروی هوایی ترکیه (TAF) به‌کار گرفته شد. توسعه این پهپاد تا حد زیادی به سلجوق بیرقدار، دانشجوی سابق MIT و داماد رجب طیب اردوغان نسبت داده شده است؛ هر چند مدل‌های جدید این پهپاد ربطی به سلجوق بیرقدار ندارد. پهپاد بیرقدار تیبی۲ در عملیات‌های مختلفی در عراق، لیبی، سوریه، آذربایجان و به‌خصوص اوکراین شرکت داشت. ترکیه در سال ۲۰۱۹ میلادی شش فروند از این پهپادها را تحویل اوکراین داد. این پهپادها در نبرد دولت اوکراین علیه جدایی‌‌طلبان شرق در منطقه دونباس به کار گرفته شدند. اوکراین همچنین در سپتامبر ۲۰۲۱ میلادی تصمیم به خرید ۲۴ پهپاد دیگر گرفت و این پهپادها را در جنگ علیه روسیه به کار گرفت. در مقابل، شاهد ۱۲۹ یک پهپاد ایرانی است که توسط نیروهای مسلح ایران و سپاه پاسداران طراحی و تولید شده است. از این پهپاد در شهریور سال ۱۳۹۲ رونمایی شد. ین پهپاد نیز همانند بیرقدار یک پهپاد بین‌المللی است و در عملیات‌های مختلف برون‌مرزی در سوریه و عراق، مرزهای شرقی به کار گرفته شده است.
نمونه جدید بیرقدار بعد از شکست از شاهد
پهپاد بیرقدار در ابتدای ساخت توانست در برخی عملیات‌های منطقه‌ای فعال ظاهر شود اما بعد از ورود پهپادهای ایرانی به عملیات‌های منطقه‌ای تقریبا از دور خارج شد. بعد از این، ترکیه از بیرقدار جدید رونمایی کرد. نمونه‌های جدید و رادارگریز بیرقدار به سرعت در جنگ قره‌باغ و اوکراین و روسیه به کار گرفته شدند، اما نتوانستند آن‌طور که باید به کار آیند. بیرقدار در چند ماه نخست جنگ اوکراین و روسیه کارآمدی زیادی از خود نشان داد اما بعد از مدتی آرام‌آرام از دور خارج شد. تحلیلگران معتقدند پهپاد جدید ترکیه‌ای زیاد بومی نیست. برخلاف ادعای ترکیه، برخی قطعات این پهپاد پیشرفته ساخت آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی است. در حالیکه کمپانی ترکی «بایکار» مدعی بود که پهپادهای رزمی خود را به طور کامل در داخل ترکیه تهیه می‌‌کند، اما قطعات پهپادهای سرنگون شده در درگیری‌های متعدد مشخص کرد که قطعاتی از این پهپاد توسط تولیدکنندگان آمریکایی، کانادایی و اروپایی ساخته شده‌اند.
مقایسه جالب «میدل ایست آی»
وبسایت خبری «میدل ایست آی» در گزارشی با عنوان طلوع صنعت پهپادی ایران، نوشت: دهه‌ها توسعه دقیق، ایران را به یک رقیب جدی در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل کرده و به آن قدرت منطقه‌ای جدیدی می‌دهد. به نوشته میدل ایست آی، برتری پهپادی ایران برای دهه‌ها اولویت ملی آن بوده که مقامات این کشور آن را پرورش داده و از آن به‌رغم اقتصاد تحریم شده این کشور پاسداری کرده‌اند. طبق این گزارش، از زمان انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ و خصومت ناشی از آن بین ایران و غرب، تحریم‌های بین‌المللی تهران را به سوی خودکفایی در زمینه انواع کالاها به‌خصوص نظامی سوق داده است. به ادعای این گزارش، در دوران جنگ ایران-عراق در میانه دهه ۱۹۸۰ بود که علاقه تهران به پهپادها به طور واقعی با اولین پهپاد به‌نام ابابیل—(به معنای دسته پرندگان--نامی که از پیش نشان‌دهنده استفاده استراتژیک این کشور از پهپادها در میدان نبرد بود.) آغاز شد. یک کارشناس مسائل ایران در مؤسسه امور بین‌الملل و امنیتی آلمان (SWP) ضمن بیان اینکه «در دهه‌های پس از آن، برنامه پهپادی ایران به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر ارتش این کشور طراحی شده»، ادعا کرد: استراتژی هواپیماهای بدون سرنشین این کشور یکی از چهار رکن استراتژی نظامی آن است. به ادعای این کارشناس، در مجموع این‌ها پایه‌های «بازدارندگی نامتقارن» را تشکیل می‌دهد که ایران در برابر تحریم‌ها ایجاد کرده است. وی افزود: ایران برنامه موشکی و پهپادی خود را برای جبران نیروی هوایی کارآمد توسعه داد و توسعه بومی در تفکر نظامی ایران اولویت پیدا کرد. یک کارشناس دیگر از دانشگاه دورهام انگلیس در همین خصوص به «میدل ایست آی» گفت: «همیشه برنامه موشکی ایران بوده که به‌دلیل ارزش بازدارندگی به‌ویژه در مقابل اسرائیل در کانون توجهات قرار گرفته است. در همین ۱۰ سال اخیر است که توسعه پهپادی در ایران جهش یافته است». وی همچنین مدعی شد: بخشی از آن به‌دلیل دستیابی ایران به پهپاد آمریکایی است که بر فراز این کشور سرنگون شد. به نوشته این وبسایت خبری مستقر در لندن، ایران اکنون دارای ناوگانی از پهپادهاست که قادر به حمل موشک‌های هدایت شونده دقیق با برد ۲۰۰۰ کیلومتر به علاوه تعداد زیادی پهپاد تجسسی است.