جايگاه ايران در رقابت چين و آمريکا

در اين موضوع که چين رقيب اصلي آمريکا در قرن پيش‌رو است شايد نتوان ترديد زيادي وارد کرد. برخي تحليلگران با توجه به تحولات اخير و جنگ روسيه عليه اوکراين از وقوع جنگ سردي جديد بين آمريکا و اروپا از يکسو و چين و روسيه از سوي ديگر در آينده‌اي نزديک خبر مي‌دهند و در اين ميان برخي حتي بر اين عقيده‌اند که چنين جنگي از همين حالا آغاز شده است. در ايران نيز طي سال‌هاي اخير اين ايده که به‌تدريج شاهد جابه‌جايي قدرت در سطح نظام بين‌الملل از غرب به سمت شرق مي‌باشيم به شدت رواج پيدا کرده و ايده مذکور به‌طور خاص جايگاه ويژه‌اي در ميان سياستگذاران پيدا کرده است به همين خاطر نيز نزد حاميان رابطه با چين اتخاذ سياست نگاه به شرق نيازي ضروري و متاثر از تحليل دقيق تحولات آتي نظام بين‌الملل پنداشته مي‌شود. جداي از درستي يا نادرستي چنين تحليلي اگر بر اين عقيده باشيم که نوع جديدي از جنگ سرد و بلوک بندي ميان آمريکا با چين و روسيه در حال شکل گيري است سوالي که بايد پرسيد اين است که جايگاه ايران در اين رقابت چه مي‌تواند باشد؟ به نظر مي‌رسد نگاه ايران به چين در بازي خود با غرب بر چند موضوع اصلي شامل جبران قطع روابط اقتصادي با غرب به دنبال اعمال تحريم‌هاي اقتصادي، کسب حمايت چين از برنامه‌هاي هسته‌اي و منطقه‌اي خود و نهايتا تقويت مواضع ضدآمريکايي اين کشور تمرکز داشته باشد. نگاه چين به رقابت با آمريکا بيشتر يا لااقل تاکنون يک نگاه اقتصادي است تا رقابتي امنيتي و نظامي و به همين دليل نيز نمي‌توان انتظار داشت که چين به ازاي از دست دادن منافع اقتصادي خود که عاملي مهم در رقابت اين کشور با آمريکا است حاضر باشد آنطور که برخي در ايران تصور دارند روابط خود با ايران را صرفا بر اساس آنچه ايران آمريکاستيزي عنوان مي‌کند بنا نهد. بايد توجه داشت که منافع اقتصادي چين اقتضا مي‌کند که خليج فارس به دليل نقشي که در تامين انرژي مورد نياز اين کشور دارد منطقه‌اي پرتنش و بي‌ثبات نباشد. مولفه تعيين کننده ديگر در آينده روابط ايران و چين پرونده هسته‌اي ايران و سرنوشت مذاکرات آن است. در صورت عدم توافق ميان ايران و آمريکا و عدم دستيابي دو طرف به چارچوبي مشخص براي رفع مشکلات، ايالات متحده آمريکا اهرم‌هاي ترغيبي و اجباري متعددي براي کاستن از سطح روابط ميان چين و ايران در اختيار خواهد داشت که به‌طور حتم از آنها استفاده خواهد کرد. از سوي ديگر بايد به اين نکته نيز توجه داشت که چين روابط اقتصادي مهمي با کشورهاي منطقه غرب آسيا دارد که بر اساس آن هرگونه گسترش رابطه چين با ايران در شرايط عدم دستيابي به توافقي براي محدود کردن برنامه هسته‌اي ايران مي‌تواند ريسک ايجاد تنش در روابط کشورهاي عربي و اسرائيل با چين را به همراه داشته باشد و اين چيزي نيست که چين صرفا به خاطر جبهه بندي عليه غرب متمايل به رخ دادن آن باشد. در مجموع آنچه که در رابطه با جايگاه ايران در بازي چين با آمريکا مي‌توان بيان کرد اين است که به دليل تفاوت رويکرد دو کشور در نگاه به آمريکا، رابطه با چين همزمان با رابطه تنش آلود با غرب و همسايگان چيز زيادي را عايد اقتصاد و امنيت کشور ما نخواهد کرد. در واقع رابطه اقتصادي ايران با چين به دلايلي همچون تاثير تحريم‌هاي آمريکا، ملاحظات چين در ارتباط با ثبات منطقه خليج فارس و همچنين نگراني‌هاي اين کشور در روابط خود با کشورهاي عربي منطقه و اسرائيل، قادر به برآورده نمودن انتظارات ايران نخواهد بود.